درسگفتارهایی در جامعه‌شناسی هنر و ادبیات
(بارتلبی محرر، مرگ ایوان ایلیچ و مسخ. شخصیت‌های داستانی معاصر چگونه کابوس‌های مدرنیته را تجربه می‌کنند؟)

دپارتمان جامعه‌شناسی آکادمی شمسه

مدرس: دکتر رضا صمیم

در این درسگفتار، که نخستین مجموعه از سلسله درسگفتارهایی در جامعه‏‌شناسی هنر و ادبیات خواهد بود قصدم آن است که با مراجعه مدام به 3 شاهکار ادبی اواخر قرن 19 و اوایل قرن 20 میلادی (داستان‏‌های بارتلبی محرر از هرمان ملویل، مرگ ایوان ایلیچ از لئو تولستوی و مسخ از فرانتس کافکا) نشان دهم چگونه می‏‌توان (و شاید هم چگونه باید) هر تحلیل جامعه‏‌شناختی از آثار هنری و ادبی را با کاوش در فرم اثر هنری آغاز کرد. چنین آغازی فاصله فرض‏‌گرفته‏‌شده میان نقد هنری- ادبی و جامعه‌‏شناسی هنر و ادبیات را از میان خواهد برد. فاصله‌‏ای که اگر از میان رود هر نقد هنری- ادبی را به یک نقد جامعه‏‌شناختی و هر نقد جامعه‏‌شناسانه را به یک نقد هنری- ادبی تبدیل خواهد کرد.

سه اثر مورد بررسی من در این درسگفتار از دو منظر به خوبی می‏‌توانند قصد پیش‏‌گفته را محقق کنند: نخست آنکه از حیث فُرم دربرگیرنده تمام خصوصیاتی هستند که در هر اثر هنری مدرنی وجود دارد. پس می‏‌توان با واکاوی فرم این آثار، زمینه اجتماعی- فرهنگی‏‌ای را که سه داستان مورد بررسی به آن وابسته‏ هستند پدیدار کرد. زمینه‌‏ای که به زبان جامعه‏‌شناختی تماماً مدرن است. و دوم هم به این دلیل که شخصیت‏‌های این سه داستان که هر سه از آن زمینه مدرن برآمده‌‏اند در هنگامه بحران به نحوی فرارونده از زمینه بیرون می‏‌زنند و دقیقا در همین لحظه برون‏زدگی، تحلیل‏گر جامعه‏‌شناس را یاری می‌‏کنند تا از نظرگاه آنها مسائلی را که انسان مدرن در جامعه مدرن با آنها دست به گریبان است توضیح‏ دهد.

به این طریق شخصیت‌‏های مدرنِ داستان‏‌های مورد بررسی ما در این درسگفتار (بارتلبی در داستان هرمان ملویل، ایوان ایلیچ در داستان تولستوی و گرگور زامزا در داستان کافکا) ما را یاری خواهند کرد تا مسائل بنیادین و استراتژی‏‌هایی را که انسان مدرن برای مواجهه با آن مسائل برمی‏‌گزیند بررسی کنیم. از نظر من این بررسی، هدف اصلی هر جامعه‏‌شناسی راستینی است که قصد دارد به مطالعه هنر و ادبیات بپردازد.

نظم ارائه مطالب در درسگفتار:

جلسه اول: مباحثی مقدماتی درباره جامعه‏‌شناسی هنر و ادبیات

جلسه دوم: بارتلبی محرر

جلسه سوم: مرگ ایوان ایلیچ

جلسه چهارم: مسخ

جلسه پنجم: جمع‏‌بندی مباحث

5 جلسه/ حدود 9 ساعت

جهت آشنایی با محتوای دوره، جلسه اول این درسگفتار را همینجا به رایگان بشنوید.