توضیحات
دوره جامع مفاهیم بنیادین جامعه شناسی (1)
تغییر اجتماعی
مدرس : دکتر آیدین کیخایی
«تغییر اجتماعی» به خودیِ خود مفهومی است بیش از اندازه گسترده و مبهم. به همین دلیل جای گذاریِ آن به عنوان یک مفهوم کلیدی در درون دیسیپلین جامعهشناسی نیازمند برخی تدقیق‌ها و ملاحظات اولیه است. در وهله‌ی اول باید روشن کنیم که مطالعه‌ی جامعه‌شناسانه‌ی تغییر اجتماعی چه موضوعاتی را ــ و چگونه و از چه منظری ــ مدنظر قرار می‌دهد. به عنوان مثال، اگر مقصود از جامعهشناسی تغییر اجتماعی، مشاهده و تحلیلِ تحولاتِ پدیده‌های معین در جوامع معین باشد، این به نظر کاری است که تاریخ‌دان‌ها همواره انجام می‌داده‌اند؛ در برابر، اگر مقصود استنتاج الگوها و قوانین حاکم بر تغییرات اجتماعی است (فراتر از مطالعات تجربی و موردی)، آن هم مختص جامعهشناسی نیست، بلکه به طور سنتی موضوع فلسفه‌ی تاریخ بوده است. بنابراین، یک مسئله‌ی اساسی روشن کردن تمایز میان جامعه‌شناسیِ تغییر اجتماعی با دیسیپلین‌های مرتبط دیگر، به ویژه تاریخ و فلسفه‌ی تاریخ است.
اما تمایزگذاریِ بینا ـ دیسیپلینی تنها یک سویه‌ی ماجرا است. سویه‌ی دیگر، تدقیق جایگاه تغییر اجتماعی در درونِ خود دیسیپلینِ جامعهشناسی است. «جامعه» تمامیتی است پویا و پیوسته در حال تغییر. به عبارت دیگر، «تغییر» ویژگی بنیادین تمامی امور اجتماعی است. در این معنای عمومی، ترکیب «تغییر اجتماعی» چیزی از جنس همان‌گویی یا تکرار زائد است: جامعهشناسی به مثابه دیسپلینی که کار آن مطالعه‌ی جامعه و پدیده‌های اجتماعی است، همواره پیشاپیش با مضمون تغییر درگیر است. بنابراین، هنگامی که از تغییر اجتماعی به عنوان یک مفهوم مجزا و از جامعهشناسی تغییر اجتماعی به عنوان یک حوزه‌ی مطالعاتی سخن می‌گوییم باید معنای خاص‌تری را در نظر داشته باشیم. به عبارت دیگر، در کنار تمایزگذاری میان جامعه‌شناسیِ تغییر اجتماعی با تاریخ و فلسفه‌ی تاریخ، همچنین باید نشان دهیم که این حوزه‌ی مطالعاتی دقیقا معطوف به چه پرسش‌ها و مسائلی است و چگونه از سایر حوزه‌ها و زیرشاخه‌های جامعهشناسی متمایز می‌شود.
تبیین مختصات مفهوم حوزه‌ی تغییر اجتماعی از منظر جامعه‌شناسانهْ، هدف کلی این دوره‌ی چهار جلسه‌ای است. در این راستا و در خلال بحث، طبعا به برخی از نظریه های تغییرِ اجتماعی اشاراتی خواهم داشت. اما ساختار دوره مبتنی بر معرفی چند نظریه یا متفکر مشخص نیست. در جلسه‌ی نخست ــ که حکم مقدمه‌ی دوره را دارد ــ مستقیما بر خود مفهوم تغییر اجتماعی و ملاحظات فوق‌الذکر متمرکز خواهم شد. در سه جلسه‌ی باقی‌مانده، بحث را از طریق واکاوی رابطه‌ی میان تغییر اجتماعی و مجموعه‌ای از مفاهیم مرتبط پیش خواهم برد: مفاهیمی برآمده از دغدغه‌های امروزیِ «ما» که هم ذیل بحث تغییر اجتماعی امکان طرح می‌یابند و هم امکان بسط و تدقیق خود مفهوم تغییر اجتماعی را فراهم می‌کنند.
جلسۀ نخست
- ملاحظات اولیه
تغییر اجتماعی: گستره، عمق، دوره‌بندی، سرعت، و ….
جامعهشناسی تغییر: پلی میان تاریخ و فلسفه‌ی تاریخ؟
سیاست تغییر: دانش و عمل
جلسۀ دوم
- تغییر و توسعه
جهت‌مندی(ها)ی تغییر
عقب‌ماندگی و پیش‌رفتگی
جلسۀ سوم
- تغییر و عاملیت
عوامل تغییر اجتماعی
دولت و عاملیت «مردم»
جلسۀ چهارم
- تغییر و انقلاب
تغییر بازتولیدی، تغییر تدریجی، تغییر انقلابی
گسستگی و پیوستگی
فروپاشی اجتماعی؟
نقد و بررسی‌ها
هیچ دیدگاهی برای این محصول نوشته نشده است.