توضیحات
دوره جامع مفاهیم بنیادین جامعه شناسی (1)
معرفی کلی دوره
مفاهیم بنیادین جامعهشناسی در ترم اول بر لحظاتی کلان در فهم امر اجتماعی تمرکز خواهد داشت. مفاهیمی از قبیل، طبقه، ساختار، تغییر، کجروی و نابرابری دلالت‌هایی کلی و عام دارند و نیروهایی اجتماعی‌اند که بر افراد وارد میشوند، افراد را در برمی‌گیرند، کنش‌ها را ممکن یا ممتنع می‌کنند و از طریق کنش‌های بین فردی در سطوح خرد و میانی می‌توانند تولید و بازتولید شوند. آنچه در این دوره اهمیت دارد فهم منطق امر اجتماعی به مثابه یک کلیت ساختاری است. این کلیت می‌تواند از منظری هنجاری، مبتنی بر منافع و یا مبتنی بر تغییر خوانده شود که در وهله نهایی به منطق ساختار اجتماعی دلالت دارد.
ساختار چیست؟ چگونه در چارچوبی هنجاری شکل می‌بندد؟ چگونه منافعی را میان گروه‌ها و لایه‌های اجتناعی توزیع می‌کند؟ چگونه گروه‌ها و اقشاری را محروم می‌سازد و در نهایت چگونه تغییر می‌کند پرسش‌هایی اساسی‌اند که دوره حاضر سعی دارد به آن‌ها پاسخ دهد.
شرح دوره جامع مفاهیم بنیادین جامعه شناسی (1)
طبقه
طبقه یکی از پرمناقشه ترین مفاهیم موجود در علوم انسانی است. به‌طور مشخص، برخی از نظریه‌پردازان طرفدار «بازار آزاد» این مفهوم را متعلق به جریان به اصطلاح مارکسیستی قلمداد کرده و بر همین اساس، از استفاده از آن امتناع می‌ورزند. با اینهمه، وقتی واقعیت‌های «اقتصاد و جامعه» کشورها مورد بررسی قرار می‌گیرند، بسیاری از تحلیل‌گران متوجه اهمیت «طبقه» در تحولات آن کشورها میشوند، و از این جهت، نه تنها طرفداران جریان چپ، بلکه نهادگرایان، و طرفداران پارادایم «توسعه» از این مفهوم در تحلیل‌‌های خود استفاده می‌کنند.
اتفاقاً نظریه‌پردازان طرفدار «بازار آزاد» در ایران در نقد به «سیاست طبقه»، کاملاً همسو با سیاست‌‌های ضداجتماعی، که پیامدش حذف هر نوع «دیگری» مخالف ائتلاف «بازار و استبداد» خواهد بود؛ «بازار آزاد» مورد اعتماد ایشان، یعنی «بازار آزادِ» الیگارشی‌‌های درون قدرت.
برنامه جلسات:
جلسۀ نخست: سیاست طبقه: بازگشت به سنت کلاسیک جامعهشناسی
جلسۀ دوم: اریک الین رایت: ارائه یک رویکرد تحلیلی یکپارچه در تحلیل طبقاتی
جلسۀ سوم: طبقه و علم اجتماعی رهایی‌‌بخش
جلسۀ چهارم: بازخوانی نمونه‌‌هایی از تحلیل طبقاتی در ایران
منابع:
- دیوید هاروی، خوانش سرمایه
- روشه‌مایر و اسنتفانز، دموکراسی و توسعه سرمایه‌داری
- اریک الین رایت، مقاله «شناخت طبقه» و کتاب تجسم اتوپیاهای واقعی
- کاوه احسانی، تاریخی اجتماعی نفت و تکوین طبقه کارگر
- فرهاد نعمانی و سهراب بهداد، طبقه و کار در ایران
ساختار اجتماعی
هرشکلی از اندیشیدن به امر اجتماعی مستلزم داشتن تخیل و ایده‌ای درباره ساختار اجتماعی است. مفهوم ساختار اگرچه در نگاه اول فهمیدنی و بدیهی به نطر می‌رسد، اما جستجو در مصادیق و تعاریف و مفهوم‌پردازی‌های متفاوتی‌که از این مفهوم وجود دارد نشان از پیچیدگی و چند وجهی بودن آن دارد.
دوره حاضر تلاش دارد تا با تمرکز بر چهار جامعه شناس کلاسیک مسئله ساختار در اندیشه اجتماعی را مورد بحث قرار دهد.
جلسۀ نخست: دورکیم و مسئله ساختار برداشتی از 《درباره تقسیم کار اجتماعی》
جلسۀ دوم: مارکس و مسئله ساختار برداشتی از 《دست نوشته های اقتصادی و فلسفی》
جلسۀ سوم: وبر و مسیله ساختار برداشتی از 《اقتصاد و جامعه》
جلسۀ چهارم: زیمل و مسئله ساختار برداشتی از 《فردیت و فرم‌های اجتماعی》
کجروی
جلسۀ نخست
- مواجه پارادایم‌های عینی‌گرا با کجروی
موضع هستیشناسی آن‌ها در نسبت با کجروی
موضع معرفتشناسی آن‌ها در نسبت با کجروی
موضع روششناسی آن‌ها در نسبت با کجروی: همراه با مرور یک پژوهش در حوزه انحرافات اجتماعی
- مواجه پارادایم‌های برساختی_تفسیری با کجروی
موضع هستیشناسی آن‌ها در نسبت با کجروی
موضع معرفتشناسی آن‌ها در نسبت با کجروی
موضع روششناسی آن‌ها در نسبت با کجروی: همراه با مرور یک پژوهش در حوزه انحرافات اجتماعی
جلسۀ دوم
- مواجه پارادایم پدیدارشناسی با کجروی
موضع هستیشناسی آن‌ها در نسبت با کجروی
موضع معرفتشناسی آن‌ها در نسبت با کجروی
موضع روششناسی آن‌ها در نسبت با کجروی: همراه با مرور یک پژوهش در حوزه انحرافات اجتماعی
- مواجه پارادایم انتقادی با کجروی
موضع هستیشناسی آن‌ها در نسبت با کجروی
موضع معرفتشناسی آن‌ها در نسبت با کجروی
موضع روششناسی آن‌ها در نسبت با کجروی: همراه با مرور یک پژوهش در حوزه انحرافات اجتماعی
جلسۀ سوم
- مواجه پارادایم فیمینیسم با کجروی
موضع هستیشناسی آن‌ها در نسبت با کجروی
موضع معرفتشناسی آن‌ها در نسبت با کجروی
موضع روششناسی آن‌ها در نسبت با کجروی: همراه با مرور یک پژوهش در حوزه انحرافات اجتماعی
- مواجه پارادایم پست‌مدرن با کجروی
موضع هستیشناسی آن‌ها در نسبت با کجروی
موضع معرفتشناسی آن‌ها در نسبت با کجروی
موضع روششناسی آن‌ها در نسبت با کجروی: همراه با مرور یک پژوهش در حوزه انحرافات اجتماعی
جلسه چهارم
- مواجه پارادایم‌های ترکیب‌گرا با کجروی
موضع هستیشناسی آن‌ها در نسبت با کجروی
موضع معرفتشناسی آن‌ها در نسبت با کجروی
موضع روششناسی آن‌ها در نسبت با کجروی: همراه با مرور یک پژوهش در حوزه انحرافات اجتماعی
تغییر اجتماعی
«تغییر اجتماعی» به خودیِ خود مفهومی است بیش از اندازه گسترده و مبهم. به همین دلیل جای گذاریِ آن به عنوان یک مفهوم کلیدی در درون دیسیپلین جامعهشناسی نیازمند برخی تدقیق‌ها و ملاحظات اولیه است.
در وهله‌ی اول باید روشن کنیم که مطالعه‌ی جامعه‌شناسانه‌ی تغییر اجتماعی چه موضوعاتی را ــ و چگونه و از چه منظری ــ مدنظر قرار می‌دهد. به عنوان مثال، اگر مقصود از جامعهشناسی تغییر اجتماعی، مشاهده و تحلیلِ تحولاتِ پدیده‌های معین در جوامع معین باشد، این به نظر کاری است که تاریخ‌دان‌ها همواره انجام می‌داده‌اند؛ در برابر، اگر مقصود استنتاج الگوها و قوانین حاکم بر تغییرات اجتماعی است (فراتر از مطالعات تجربی و موردی)، آن هم مختص جامعهشناسی نیست، بلکه به طور سنتی موضوع فلسفه‌ی تاریخ بوده است.
بنابراین، یک مسئله‌ی اساسی روشن کردن تمایز میان جامعه‌شناسیِ تغییر اجتماعی با دیسیپلین‌های مرتبط دیگر، به ویژه تاریخ و فلسفه‌ی تاریخ است.
اما تمایزگذاریِ بینا ـ دیسیپلینی تنها یک سویه‌ی ماجرا است. سویه‌ی دیگر، تدقیق جایگاه تغییر اجتماعی در درونِ خود دیسیپلینِ جامعهشناسی است. «جامعه» تمامیتی است پویا و پیوسته در حال تغییر. به عبارت دیگر، «تغییر» ویژگی بنیادین تمامی امور اجتماعی است.
در این معنای عمومی، ترکیب «تغییر اجتماعی» چیزی از جنس همان‌گویی یا تکرار زائد است: جامعهشناسی به مثابه دیسپلینی که کار آن مطالعه‌ی جامعه و پدیده‌های اجتماعی است، همواره پیشاپیش با مضمون تغییر درگیر است. بنابراین، هنگامی که از تغییر اجتماعی به عنوان یک مفهوم مجزا و از جامعهشناسی تغییر اجتماعی به عنوان یک حوزه‌ی مطالعاتی سخن می‌گوییم باید معنای خاص‌تری را در نظر داشته باشیم.
به عبارت دیگر، در کنار تمایزگذاری میان جامعه‌شناسیِ تغییر اجتماعی با تاریخ و فلسفه‌ی تاریخ، همچنین باید نشان دهیم که این حوزه‌ی مطالعاتی دقیقا معطوف به چه پرسش‌ها و مسائلی است و چگونه از سایر حوزه‌ها و زیرشاخه‌های جامعهشناسی متمایز می‌شود.
تبیین مختصات مفهوم حوزه‌ی تغییر اجتماعی از منظر جامعه‌شناسانهْ، هدف کلی این دوره‌ی چهار جلسه‌ای است. در این راستا و در خلال بحث، طبعا به برخی از نظریه های تغییرِ اجتماعی اشاراتی خواهم داشت. اما ساختار دوره مبتنی بر معرفی چند نظریه یا متفکر مشخص نیست. در جلسه‌ی نخست ــ که حکم مقدمه‌ی دوره را دارد ــ مستقیما بر خود مفهوم تغییر اجتماعی و ملاحظات فوق‌الذکر متمرکز خواهم شد.
در سه جلسه‌ی باقی‌مانده، بحث را از طریق واکاوی رابطه‌ی میان تغییر اجتماعی و مجموعه‌ای از مفاهیم مرتبط پیش خواهم برد: مفاهیمی برآمده از دغدغه‌های امروزیِ «ما» که هم ذیل بحث تغییر اجتماعی امکان طرح می‌یابند و هم امکان بسط و تدقیق خود مفهوم تغییر اجتماعی را فراهم می‌کنند.
جلسۀ نخست
- ملاحظات اولیه
تغییر اجتماعی: گستره، عمق، دوره‌بندی، سرعت، و ….
جامعهشناسی تغییر: پلی میان تاریخ و فلسفه‌ی تاریخ؟
سیاست تغییر: دانش و عمل
جلسۀ دوم
- تغییر و توسعه
جهت‌مندی(ها)ی تغییر
عقب‌ماندگی و پیش‌رفتگی
جلسۀ سوم
- تغییر و عاملیت
عوامل تغییر اجتماعی
دولت و عاملیت «مردم»
جلسۀ چهارم
- تغییر و انقلاب
تغییر بازتولیدی، تغییر تدریجی، تغییر انقلابی
گسستگی و پیوستگی
فروپاشی اجتماعی؟
فقر و نابرابری
جلسۀ نخست
- پایش فقر
فقر مطلق، شدید، فقر نسبی و چندبعدی
تغییرات فقر و نابرابری در چهار دهۀ اخیر
جلسۀ دوم
- بازیگران حوزۀ فقر
تاریخچۀ نهادهای دولتی و فرادولتی مرتبط با فقر و محرومیت‌زدایی
فرآیندهای بازتولید ناکارآمدی نهادها
سازوکار مشارکت جوامع محلی در کاهش فقر
جلسۀ سوم
- منابع فقرزدایی
آیا فقر ناشی از کمبود منابع مالی است؟
نگاهی انتقادی به طرح های بازتوزیعی «یارانۀ پنهان»
جلسۀ چهارم
- چه باید کرد؟
فقر و نابرابری در ایران در زمینه‌ای کلان‌تر
چگونه می توان در جایگاه های مختلف به کاهش فقر اندیشید و در راستای آن قدم برداشت؟
نقد و بررسی‌ها
هیچ دیدگاهی برای این محصول نوشته نشده است.