توضیحات
دوره جامع مفاهیم بنیادین جامعه شناسی (2)
کنش / حسین کمالوند
جلسه اول: مختصاتِ فلسفی جامعه شناسی کلاسیک آلمان: کندوکاوی فلسفی پیرامونِ چرایی و چگونگیِ پیدایش مفهوم «کنش»
– چرا مفهوم «کنش» در جامعه شناسی وبری و زیملی و در اقلیم فکری آلمان به ظهور میرسد و نه در جامعه شناسی کنتی و دورکیمی و نه در فرانسه؟
– فهم مفهوم «کنش» وابسته به فهم چه مفاهیم دیگری در جامعه شناسی آلمانی است؟
– چرا فهم مفهوم «کنش» بدون فهم نسبت خاص و ویژه این مفهوم با دوگانه هایی از قبیل «علوم فرهنگی/علوم طبیعی»، «تبیین/تفهم»، «سوبژکتیویته/ابژکتیویته»، «نوموتیتیک/ایدئوگرافیک»، «یونیورسالیسم/لوکالیسم» و … ممکن نیست؟
مباحث این جلسه، برگرفته از یادداشتها و برداشتهای مدرس از منابع زیر است:
اول) «فلسفه آلمانی»/ پینکارد/ ترجمه ندا قطرویی.
دوم) «علم هرمنوتیک»/ ریچارد پالمر/ ترجمه محمدسعید حنایی کاشانی
سوم) «ریشه های رومانتیسم»/ آیزایا برلین/ ترجمه عبدالله کوثری
چهارم) «رومانتیسم آلمانی»/ فردریک بیزر/ ترجمه مسعود آذرفام
پنجم) «فرجام عقل»/ فردریک بیزر/ ترجمه سید محمدجواد سیدی
ششم) «مقدمهای بر علوم انسانی»/ ویلهلم دیلتای/ ترجمه منوچهر صانعی درهبیدی
هفتم) «هرمنوتیک»/ فریدریش شلایرماخر/ ترجمه محمد ابراهیم باسط
هشتم) «تفکر نوکانتی: حلقهی مفقوده نظریه انتقادی از دیلتای تا زیمل»/ آندرو آراتو/ ترجمه امید مهرگان
جلسه دوم: روایت آلمانیِ مفهوم کنش: از وبر تا زیمل»
منابع:
اول) «اقتصاد و جامعه»/ ترجمه عباس منوچهری و دیگران
دوم) «مقالاتی درباره تفسیر در علم اجتماعی»/ ترجمه شهناز مسمی پرست
سوم) «جامعه شناسی معاصر آلمان»/ ریمون آرون/ ترجمه مرتضی ثاقب فر
چهارم) فصل دیلتای و وبر کتاب «آگاهی و جامعه»/ استیوارت هیوز/ ترجمه عزت الله فولادوند
پنجم) «وبر و ریکرت»/ گای اکس/ ترجمه صابر جعفری
جلسه سوم: هجرت مفهوم کنش و روایت آمریکایی مفهوم کنش (1): «از مید تا بلومر»
منابع:
اول) «ذهن، خود و جامعه» / ترجمه حسن خیاطی
دوم) «سفر نظریه ها»/ عباس کاظمی
سوم) «گادامر: هرمنوتیک، سنت و عقل»/ جورجیا وارنکه/ ترجمه اصغر واعظی
جلسه چهارم: روایت آمریکایی مفهوم کنش (2): «از برگر و لاکمان تا گیرتس»
منابع:
اول) «ساخت اجتماعی واقعیت»/ ترجمه فریبزر مجیدی
دوم) «هجرت اندیشه اجتماعی»/ استیوارت هیوز/ ترجمه عزت الله فولادوند
سوم) «تفسیر فرهنگها»/ کلیفورد گیرتس/ ترجمه محسن ثلاثی
چهارم) «دانش محلی»/ کلیفورد گیرتس/ ترجمه محسن ثلاثی
رابطه اجتماعی / آرمان ذاکری
رابطۀ اجتماعی از بنیادی‌ترین مفاهیم علم جامعه‌شناسی است. انسان درون مجموعۀ گسترده‌ای از روابط اجتماعی شکل می‌گیرد و به روابط شکل می‌دهد. امروزه اما در رشتۀ جامعه‌شناسی مرسوم است که رابطۀ اجتماعی بیشتر در جامعه‌شناسی خرد موضوع مطالعه قرار می‌گیرد. در علم اقتصاد نیز گرایشِ اقتصادِ بازار همچنان سلطه دارد که در آن عموماً رابطۀ اجتماعی به مبادلۀ اقتصادی تقلیل داده می‌شود. در مطالعات روانشناختی نیز کمتر رابطۀ اجتماعی درون کلیت اجتماعی مطالعه می‌شود. هدف من در این دوره آن است که مفهوم رابطۀ اجتماعی را در نظریه‌های جامعه‌شناسی کلان توضیح دهم و از آن برای فهم انتقادیِ وضعیت کنونی جامعۀ ایران استفاده کنم. برای نیل به این هدف مسیر زیر را طی خواهم کرد:
جلسۀ اول: رابطۀ اجتماعی در نظریۀ اجتماعی امیل دورکیم: دربارۀ فرم‌ها و رابطه‌ها
جلسۀ دوم: رابطۀ اجتماعی در نظریۀ اجتماعی مارسل موس: از هدیه تا مبادله
جلسۀ سوم: رابطۀ اجتماعی در نظریۀ اجتماعی کارل مارکس: سرمایه به مثابه رابطه‌ای اجتماعی
جلسۀ چهارم: رابطۀ اجتماعی در نظریۀ اجتماعی پی‌یر بوردیو: رابطه در میدان
منابع:
پوگام، سرژ(۱۳۹۵) جامعه شناسی رابطه اجتماعی، ترجمه عبدالحسین نیک گهر، تهران: نشر هرمس
ذاکریژ آرمان (۱۴۰۰) همبستگی اجتماعی و دشمنان ان، تهران، نشر نی (فصول مربوط به دورکیم، موس، بوردیو و جمع بندی)
موس، مارسل(۱۳۹۴) رساله پیشکش، ترجمه لیلا اردبیلی ، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی
بوردیو، پی یر(۱۳۹۴) مسایل جامعه شناسی، ترجمه پیروز ایزدی، تهران: نشر نسل آفتاب (مقاله های چند خصوصیت میدان و چه کسی آفرینش‌گران را خلق کرده است؟ و جوانی فقط یک واژه است)
مارکس، کارل (۱۴۰۱) سرمایه، ترجمه حسن مرتضوی، تهران: نشر لاهیتا(جلد اول – فصل اول کالا)
هاروی،دیوید (۱۳۹۸) مارکس، سرمایه و جنون خرد اقتصادی، ترجمه عارف اقوامی مقدم، تهران: نشر آشیان، (فصل سه و چهار)
جنسیت / شیوا علینقیان
جلسه اول: تاملی بر مفهوم جنسیت و بسترهای تاریخی و فرهنگی آن / آشنایی با مفاهیم کلیدی مطالعات جنسیت
جلسه دوم: روش تحقیق در فمینیسم و مطالعات جنسیت
جلسه سوم: اینترسکشنالیتی: جنسیت در تقاطع نابرابری و تبعیض
جلسه چهارم: مسئله جنسیت و زندگی روزمره / تاملی بر مسئله جنسیت در آثار پژهشگران ایرانی
منابع:
مفاهیم کلیدی در مطالعات جنسیت و زنان، نویسندگان: جین پلیچر و ایملدا ولهان. ترجمه صدیقه شکوری و محمدرضا مرادی، موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی. ۱۴۰۰.
فمینیسم و روش شناسی، نوشته ساندرا هاردینگ و دیگران، گروه مترجمان، نشر پراکسیس، ۱۳۹۴.
گره‌گاه‌های جنسیت و دیگر نظام‌های سلطه، گروه نویسندگان و مترجمان، نشر شیرازه، ۱۳۹۶.
خط آبی کمرنگ: تاملی بازاندیشانه بر تجربه مادری در ایران مدرن، فرهنگ جاوید، ۱۴۰۰.
زنانگی و بدن نگاهی جامعه‌شناختی به بلوغ، منصوره موسوی، نشر مروارید. ۱۳۹۷.
قومیت و نژاد / نوید نادری
«نژاد» و «قومیت» از پرمناقشه‌ترین مفاهیم مدرن‌اند که به صورت کلی بر گروه‌های انسانی دلالت می‌کنند؛ اما نه تنها مرزهای مفهومی‌‌شان با یکدیگر چندان مشخص نیست، بلکه شیوه‌های دلالت‌گری‌شان به گونه‌ای ست که دلالت‌هایشان غالباً با مفاهیم دیگری مانند «ملت»، «دین»، «زبان»، و «فرهنگ» همپوشانی‌های بغرنجی دارد، و در نتیجه جدا کردن دسته‌بندی‌های نژادی و قومی از دسته‌بندی گروه‌های انسانی بر مبنای این مفاهیم به سادگی میسر نیست. از سوی دیگر، مفهوم مدرن نژاد تباری مشخصاً علمی دارد و پیش از آنکه در چند دهۀ اخیر برساختی اجتماعی تلقی شود، تقریباً تا میانۀ قرن بیستم، واقعیتی زیست‌شناختی تلقی می‌شده، و می‌توان استدلال کرد که تبار علمی این مفهوم همچنان نقشی تعیین‌کننده در شیوه‌های دلالت‌گری آن بازی می‌کند. علم معاصر ما، به ویژه انسان‌شناسی زیستی و ژنتیک، نژاد را فاقد واقعیت عینی می‌داند، اما نژاد در مقام یک برساخت اجتماعی واجد واقعیتی انتزاعی ست که تأثیری بسیار مخرب بر جهان ما می‌گذارد. مثلاً تخصیص بعضی کارها به برخی گروه‌های انسانی را «طبیعی» جلوه می‌دهد و در این معنی فرم تقسیم کار را متعین می‌کند، و حوزه‌های طرد و شمول نیروی کار، یعنی حوزه‌های پرولتر‌سازی و ساب‌پرولتر‌سازی، را مشخص می‌کند؛ یا از خلال امنیتی کردن فضا، جمعیت‌های دورانداختنی تولید می‌کند و شکل توزیع ژئوپلتیکی مرگ و زندگی را مشخص می‌کند. در این دوره تلاش می‌کنم تا از خلال بحث دربارۀ مجموعه‌ای از متون نظری، تاریخی، و ادبی طرحی از مختصات مفهومی «نژاد» و «قومیت» و شیوه‌های دلالت‌گری و معناسازی آن‌ها در جهان مدرن، یا تمدن سرمایه‌دارانه، ترسیم کنم که به کار فهم موقعیت «ما» در این جهان بیاید.
جلسۀ اول: فضا، زمان، «انسان»
جلسۀ دوم: سلسله‌مراتبی شدن فضای تولید و طبیعی‌سازی تقسیم اجتماعی کار
جلسۀ سوم: فیلولوژی، تقسیم فرهنگی فضا، و سلسله‌مراتب زمانی در جهان جدید
جلسۀ چهارم: نژاد، ملت، دین
منابع:
جلسۀ اول: فضا، زمان، «انسان»
Da Silva, Denise Ferreira. Toward a Global Idea of Race. Minnesota UP, 2007.
Dussel, Enrique. “Beyond Eurocentrism” In Cultures of Globalization. Duke UP, 1998.
Guthke, Karl S. Exploring the Interior. Open Book, 2018.
Montesquieu. Persian Letters. Trans. Margaret Mauldon. Oxford UP, 2008.
جلسۀ دوم: سلسله‌مراتبی شدن فضای تولید و طبیعی‌سازی تقسیم اجتماعی کار
Balibar, Étienne, & Immanuel Wallerstein. Race, Nation, Class. Verso, 1991.
Quijano, Aníbal, and I. Wallerstein. “Americanity as a Concept.” International Social Science, 1992.
Robinson, Cedric J. Black Marxism. Zed, 1983.
Wallerstein, Immanuel. Historical Capitalism & Capitalist Civilization. London: Verso, 1983.
جلسۀ سوم: فیلولوژی، تقسیم فرهنگی فضا، و سلسله‌مراتب زمانی در جهان جدید
Auerbach, Erich. Time, History, and Literature. Trans. Jane Newman. Princeton UP, 2014.
Balibar, Étienne, & Immanuel Wallerstein. Race, Nation, Class. Verso, 1991.
Herder, J. G. On Recent German Literature. Trans. E. Menze & M. Palma. Penn State, 1991.
Mufti, Aamir. Forget English! Harvard UP, 2016.
جلسۀ چهارم: نژاد، ملت، دین
Anidjar, Gil. The Jew, the Arab. Stanford UP, 2003.
Anidjar, Gil. Semites: Race, Religion, Literature. Stanford UP, 2008.
Balibar, Étienne, & Immanuel Wallerstein. Race, Nation, Class. Verso, 1991.
Olender, Maurice. The Languages of Paradise. Trans. Arthur Goldhammer. Harvard UP, 1992
فرهنگ / مهدی نوریان
در علوم انسانی و اجتماعی، فرهنگ از آن‌دست مفاهیمی‌ست که به‌راحتی تن به تعریف نمی‌دهد و به‌سادگی به چنگ نمی‌آید. این ویژگی مفهوم فرهنگ موجب شده است که اندیشمندان حوزهٔ علوم انسانی و اجتماعی از ارائهٔ تعریفی نهایی از آن بازمانند. اما به‌طور تناقض‌آمیزی، هیچکس در پرسش از فرهنگ لب فرو نمی‌بندد و هرکس چیزی برای گفتن دارد. رواج استفاده از این مفهوم و مشتقاتش در جامعه دلیلی بر این مدعاست؛ از واژهٔ «بی‌فرهنگ» به‌عنوان یک ناسزا گرفته تا صفت «فرهنگی» در عنوان باشگاه‌های ورزشی. عالمان علوم انسانی و اجتماعی نیز از مناظر متفاوتی به فرهنگ نگریسته‌اند و به‌تبع آن تعاریف متنوعی را از این مفهوم به‌دست داده‌اند. پیچیدگی و ابهام در تعریف فرهنگ ریشه در ویژگی‌های این مفهوم دارد. اما به‌راستی، فرهنگ چیست و این مفهوم واجد چه ویژگی‌هایی‌ست؟ نسبت «ما» و فرهنگ چیست؟ آیا «ما» نقشی در شکل‌گیری فرهنگ ایفا می‌کنیم؟ فرهنگ چه نقشی در شکل‌گیری «ما» دارد؟ تغییرات فرهنگی چطور ممکن می‌شوند و ریشه در چه دارند؟ نسبتی که فرد به‌مثابهٔ امری جزئی با فرهنگ درمقام امری کلی برقرار می‌کند چگونه است؟ چگونه می‌شود روایتی تحلیلی از نسبت میان حالات و تجربیات روانی فرد و ساختار کلان فرهنگ به‌دست داد؟ نقش تاریخ در این روایت تحلیلی چه خواهد بود؟ در این دوره تلاش خواهیم کرد با نگاهی به آثار اندیشمندان بزرگ علوم انسانی و اجتماعی در باب این پرسش‌ها و پرسش‌هایی از این‌دست تأمل کنیم.
جلسه اول: کارل مارکس و مفهوم فرهنگ از خلال مواجهه‌ای با آثار او به کمک خوانش مقاله‌ای تحت‌عنوان «مفهوم‌پردازی فرهنگ بر اساس دیدگاه کارل مارکس» از جامعه‌شناس لهستانی آنتونینا کلوسکوفسکا و سخنرانی «بازاندیشی زیربنا و روبنا» از استوارت هال.
جلسه دوم: مواجههٔ ماکس وبر با فرهنگ در اثر مهم خود یعنی اخلاق پروتستانی و روح سرمایه‌داری.
جلسه سوم: مفهوم فرهنگ نزد امیل دورکیم در بازخوانی یکی از واپسین آثارش یعنی صور بنیانی حیات دینی.
جلسه چهارم:نگاه زیگموند فروید به فرهنگ در کتاب فرهنگ و ناخرسندی‌های آن و همچنین تلاشی تحلیلی برای واچیدن فرهنگ با نگاهی به اثر مهم او یعنی تفسیر رؤیا.
منابع:
1.”The Conception of Culture According to Karl Marx”, by Antonina Kloskowska; and “Rethinking the Base and Superstructure”, by Stuart Hall
- The Protestant Ethic and the Spirit of Capitalism, by Max Weber
- The Elementary Forms of the Religious Life, by Emile Durkheim
- Civilization and Its Discontents; and The Interpretation of Dreams, both by Sigmund Freud
نقد و بررسی‌ها
هنوز بررسی‌ای ثبت نشده است.