برنامه آموزشی کلاس‌‌های آزاد تخصصی هنر و علوم انسانی مؤسسه پژوهشی، آموزشی و مطالعاتی آکادمی شمسه

(ترم تابستان 1401)

سرفصل کلاس‌‌های آزاد ترم تابستان مؤسسه پژوهشی، آموزشی و مطالعاتی آکادمی شمسه

• فلسفه موسیقی: مسائل بنیادین
  (دپارتمان فلسفه آکادمی شمسه)

فلسفه موسیقی قدمتی نزدیک به قدمت فلسفه دارد و موسیقی از دوران باستان تا امروز مداوماً موضوع فلسفه ورزی بوده است. در عین حال؛ مفاهیم، مسائل و روش‌های فلسفه موسیقی در دوره مدرن دچار تحول اساسی شده است و نقش زیبایی، هارمونی و احساس کمرنگ شده و مفاهیمی چون بافتار، معنا، بیان، تفسیر در کنار مداقه در چیستی موسیقی، اهمیت می‌یابند. همچنین از نیمه دوم قرن بیستم نیز شاهد گسترش فلسفه موسیقی هم به عنوان بخشی از فلسفه هنر و هم به صورت شاخه‌ای مستقل هستیم.

در درسگفتار پیشرو گرایش‌های معاصر در فلسفه موسیقی با رویکرد «مسئله محور» و در سه بخش مورد بررسی قرار می‌گیرد: بخش اول چیستی فلسفه موسیقی و ارتباط موسیقی و فلسفه است، آنکه فلسفه چگونه به موسیقی وارد می‌شود و موسیقی چگونه فلسفی است. بخش دوم هستی شناسی موسیقی و مسائل پیرامونی آن است. بخش سوم مختص به «معناداری» است که به عنوان تم اصلی و پیوند دهنده گرایش‌های معاصر بررسی می‌شود، همچنین مدل مطالعاتی با محوریت «معنا» ارائه خواهد شد که عمده مسائل فلسفه موسیقی را در خود جای خواهد داد.

• درآمدی بر فهمِ علمِ منطقِ هگل
  (دپارتمان فلسفه آکادمی شمسه)

علمِ منطق را بزرگ‌ترین دستاوردِ فلسفیِ هگل دانسته‌اند. هگل این اثر را «متافیزیکِ راستین» و «جایگزینِ» متافیزیکِ مغرب‌زمین می‌داند. در این دوره بر آن‌ایم که طرحِ فلسفیِ هگل را تا شکل‌گیریِ این اثر پی بگیریم و حتی‌المقدور زمینه‌ای برای فهمِ مدعاهای بنیادیِ آن فراهم کنیم. بنابراین، بیش از جزئیاتِ مطالب، بر چهارچوبِ کلِ اثر، روش و غایتِ آن تمرکز خواهیم کرد. گذشته از علمِ منطق، از سه کتابِ دیگرِ هگل نیز بحث خواهیم کرد: رساله‌ی تفاوت (1801)، ایمان و دانش (1802-1803)، و پدیدارشناسیِ روح (1807). به‌علاوه، آثاری از برخی شارحانِ برجسته‌ی هگل را قرائت خواهیم کرد. مدتِ این دوره 8 جلسه‌ی دو ساعت خواهد بود.

چند نکته:
ـ تسلط به زبانِ انگلیسی الزامی نیست؛ با وجودِ این، در فهمِ مباحث بسیار یاری‌رسان است.

ـ هر جلسه از شرکت‌کنندگان خواسته می‌شود فصلی از کتابی را به زبانِ انگلیسی (و بعضاً فارسی) بخوانند.

ـ یک و نیم ساعت ابتداییِ هر جلسه به مدرس و نیم ساعتِ پایانی به شرکت‌کنندگان جهتِ طرح پرسش اختصاص دارد.

ـ عنوانِ این دوره «درآمدی به علمِ منطقِ هگل» است؛ با وجودِ این، مباحث از سطحِ ابتدایی و مقدماتی فراتر خواهند بود. بنابراین، توصیه می‌شود شرکت‌کنندگان پیش از ثبتِ نام در دوره شماری از آثارِ خوب به فارسی یا انگلیسی را درباره‌ی فلسفه‌ی هگل مطالعه کنند.

ـ مدتِ دوره به‌طورِ تقریبی محاسبه شده است. امکان دارد جلساتی اضافه یا کم شوند.

• نقد کانت بر نفس‌شناسی متافیزیکی

         (دپارتمان فلسفه آکادمی شمسه)

(B396_ B432)

کانت در بخش دیالکتیک استعلایی کتاب نقد عقل محض پس از تعریف عقل و ایده‌های آن ،یعنی نفس ، جهان و خدا ، به سراغ یکایک این ایده‌ها می‌رود تا نشان دهد عقل نمی‌تواند شناختی معتبر از آن‌ها ارایه دهد. این سه ایده سه بخش اساسی متافیزیک فلسفی را شکل می‌دادند یعنی نفس‌شناسی فلسفی،جهان‌شناسی فلسفی و خداشناسی قلسفی .مدعای کلی کانت این است که متافیزیک ، در همه بخش‌هایش ،علم معتبری نیست. در بخش نخست کانت احکام اساسی نفس‌شناسی فلسفی  را خصوصاً بر مبنای تلقی دکارتی آن  نقد می‌کند و نشان می‌دهد که مدعیات اساسی چهارگانه نفس‌شناسی متافیزیکی  باطل اند. در این دوره متن این بخش از کتاب نقد عقل محض، بر مبنای ویرایش دوم،  خوانده و شرح داده‌می‌شود.

• خوانشِ اخلاق ارسطو (ترم اول: تمهیدات)
  ( دپارتمان فلسفه آکادمی شمسه)

فضیلت‌­باوری یونانی منسج‌ م­ترین تفسیرش را در آثار اخلاقی ارسطو یافته و از طریق وی بیشترین تأثیر را بر تفکر اخلاقی در سنت‌­های اسلامی و مسیحی نهاده است. همچنین احیاء و روایت­‌های معاصر از فضیلت­‌باوری، ضرورت بازخوانی و بازاندیشی در اخلاق ارسطو را فزونی ­بخشیده و می‌­بخشد. فضیلت‌­باوری یونانی با تأکید بر محوریت فرد انسانی، «طبیعتِ شریفِ نفس» را موضوع تأمل قرار می­‌دهد. فضیلتِ نفسِ انسانی از طریق نظر ورزی و با انس به گزینش بهترین شیوۀ عمل در موقعیت اخلاقی، «سعادت» را به ارمغان می‌­آورد. پویایی موجود در تصویری که ارسطو از حیات اخلاقی عرضه می­‌دارد بسی بیشتر از اندیشه­‌های وظیفه­‌باوران و سودگرایان به ذاتِ حیات نزدیک می­‌شود. روایت او از از واقعیت سیال زندگی و موقعیت­‌های انضمامی­‌اش همان­‌گونه است که در زندگی هر روزینه با فراز و نشیبِ همیشگی­‌اش می‌­یابیم. سلسله درسگفتارهای «خوانش اخلاق ارسطو» به تحلیل و تفسیرِ متنِ اخلاق نیکوماخوس و پاره­‌هایی از آن می‌­پردازد. ترم نخست این درسگفتارها به تمهیدِ افق و زمینه­‌سازی برای وصول به فهم منسجمی از اخلاق به­‌روایت ارسطو اختصاص دارد.

• جلسه نخست: فهم یونانیِ حیات
• جلسه دوم: پیوند خرد و تربیت
• جلسه سوم: درباب سعادت
• جلسه چهارم: درباب فضیلت
• جلسه پنجم: فضایل عقلانی و اخلاقی
• جلسه ششم: حیاتِ هارمونیک

• روانکاوی و علم
  (دپارتمان روانکاوی آکادمی شمسه)

یکی از پارادوکس های عمیق در عصر ما این  است که گام‌ های بزرگ در تحقیقات علمی  تنها بر آشکارتر کردن محدودیت  بخش حل ناشودنی ذهن انسان تاکید داشته است. نگاه سنتی چنین تصور میکند که علم، برای درک آن بخش‌هایی از ذهن که ما را به عنوان انسان‌هایی که علاقه‌مند به زندگی با رنج کمتر هستند، چندان مجهز نیست.  ژاک لکان  بخش قابل توجهی از زمان و انرژی خود را صرف بررسی ماهیت علم مدرن و ارتباط آن با نظریه و عمل روانکاوی کرد. برداشت لکان این است که علم ممکن است نیاز به پیکربندی مجدد داشته باشد تا با مشکلات خاصی که با جدی گرفتن ناخودآگاه به عنوان سازنده سوبژکتیویته انسانی ایجاد می شود، سازگار شود. در این دوره برآنیم علم و رابطه آن با روانکاوی را از منظر منطق عمل علمی بررسی کنیم.

• فلسفه ی فیلم
  (دپارتمان هنرهای نمایشی آکادمی شمسه )

ترم اول: مراد از فلسفه فیلم:

1-1. فلسفۀ فیلم چه ها نیست؟

1-1-1. مطالعه تجربی فیلم

2-1-1. نقد فیلم

3-1-1. فیلم شناسی مقایسه ای

4-1-1. تاریخ سینما/ تلوزیون

2-1. فلسفۀ فیلم چه هست؟

3-1. فیلم و تصویر متحرک

ترم دوم: مسائل عمدۀ فلسفۀ فیلم

1-2. فیلم چیست؟

2-2. فیلم به مثابۀ هنر

3-2. نسبت فیلم با سایر هنرها

4-2. مسالۀ روایت

5-2. فیلم مستند و داستانی

6-2. فیلم و معرفت

1-6-2. فلسفه از طریق فیلم

2-6-2. فیلم فلسفی

3-6-2. فلیم به مثابۀ فلسفه: فیلمسفه

7-2. فیلم و عواطف

8-2. اخلاق و فیلم

9-2. پروپاگاندا

10-2. ارزش شناسی فیلم (axiology of film)

11-2. نقد و ارزیابی فیلم

12-2. مسالۀ مولف (authorship)

13-2. سینمای ملی

14-2. جریان تجربی / آوانگارد / آلترناتیو در جریان عمدۀ فیلم

ترم سوم: فیلم به مثابۀ هنر

1-3. رویکرد شناختی (cognitive)

2-3. رویکرد زبانی یا نشانه شناختی ( semiotic)

3-3. رویکرد فرمالیستی و نوفرمالیستی

4-3. رویکرد روان کاوانه

5-3. رویکرد پدیدارشناختی

6-3. مطالعات جنسیتی

7-3. رویکرد زنانه نگری

ترم چهارم: تاریخ فلسفۀ فیلم

1-4. دورۀ شکل گیری: از هوگو مانستربرگ تا ویلم فلاستر

2-4. دورۀ تثبیت: از ژیل دلوز تا کریستین متز

3-4. دورۀ شکوفایی: از استنلی کول تا نوئل کرول

• فلسفه ی ارسطویی به روایت سینما
  (دپارتمان فلسفه آکادمی شمسه)

ارسطو، فیلسوف یونان باستانی و یکی از بزرگترین فیلسوفان تمام دوران­های تاریخ فلسفه، در رساله­ی سترگ فن شعر خود قواعدی را برای درام بنا نهاد که مبنای قواعد درام کلاسیک برای تمام زمان­ها شد. به طوری که امروزه در تمام فیلم­‌هایی که شیوه‌­های داستان‌­پردازی کلاسیک را به کار می‌­گیرند، می­‌توان تأثیر قوی و انکارناپذیر قواعد درام ارسطویی را یافت.

اما آنچنان که بسیاری از ارسطو پژوهان یادآور شده‌­اند، ارسطو یک نظریه­‌پرداز، معلم با نویسنده‌­ی درام نبود که در رساله‌­ی فن شعر، قصد اصلی­‌اش ارائه­‌ی چارچوب­‌های درست نگارش درام باشد، بلکه قصد اصلی او آن بود که بتواند جایگاه درام را درون نظام فکری­‌اش مشخص کند و البته لازمه‌­ی این کار، برای او آن بود که با استادش، افلاطون در مورد ارزش فلسفی درام، به مخالفت برخیزد. اما حین اینکه ارسطو در فن شعر در حال تلاش برای یافتن جایگاه درام در نظام فلسفی­اش بود، به عنوان نوعی از استلزام اساسی برای کار فلسفی‌­اش، قواعد درام را نیز بنا نهاد.

دوره­‌ی هشت جلسه­‌ای فلسفه­‌ی ارسطویی به روایت سینما (که می‌­تواند به ده جلسه نیز، با توافق دانشجویان شرکت کننده در دوره افزایش یابد) تلاش خواهد داشت که جایگاه درام را در نظام فکری و فلسفی ارسطو تبیین کند با این هدف که نشان دهد چقدر، یافتن این جایگاه برای فهم درام­‌های سینمایی خوب که با الگوی کلاسیک نوشته می­‌شوند ضروری است. به طوری که اصولاً بدون مسلح بودن به چنان فهم فلسفی­‌ای نمی‌­توان هیچ درام سینمایی کلاسیکی را تحلیل ساختاری کرد و حتی، شاید مهم‌­تر، نمی­‌توان هیچ درام سینمایی کلاسیکی را به طور آگاهانه‌­ای درست نوشت.

طی این هشت جلسه پس از تبیین مهم­ترین جنبه­‌های دیدگاه فلسفی- دراماتیک ارسطو در رساله‌­ی فن شعر، تعدادی از مهم­ترین فیلم­های کلاسیک تاریخ سینما را به همین شیوه تحلیل خواهیم کرد. تعدادی از این فیلم ها عبارتند از: «محله­‌ی چینی­ها» (رومن پولانسکی)، «زیبایی امریکایی»(سام مندز)، «کازابلانکا»(مایکل کورتیز)، «شاهد»(پیتر ویر)، «راه کارلیتو» (برایان دی پالما)، «جدایی نادر از سیمین»(اصغر فرهادی) و «ناخدا خورشید»(ناصر تقوایی).

• درآمدی بر تاریخ ادبیات داستانی و نمایشی معاصر ایران (ترم سوم: ادبیات در روزگار رضاشاه (بخش نخست))
  (دپارتمان ادبیات نمایشی آکادمی شمسه)

ادبیات داستانی و دراماتیک مدرن در ایران سابقه‌ای حدود صد الی صدوپنجاه ساله دارد. در این دوره درس‌گفتارها، به روند تاریخیِ پیدایش، پیشرفت و تحول ادبیات در این برهه‌ی زمانی نگاهی خواهیم داشت، و آثار شاخصِ مهم‌ترین نویسندگان و نمایشنامه‌نویسان معاصر ایران با نگاهی تحلیلی مورد بررسی قرار خواهند گرفت.

در سومین درس‌گفتارهای دوره، درباره‌ی ادبیات داستانی و نمایشی در نخستین سال‌های به قدرت رسیدن رضاشاه  صحبت خواهد شد و ویژگی‌های آثار نویسندگان این دوره مورد بحث و تحلیل قرار خواهد گرفت. از جمله این نویسندگان می‌توان به این افراد اشاره نمود: محمدعلی جمالزاده، سعید نفیسی، محمد حجازی، میرزاده عشقی، گریگور یقیکیان، رضا کمال شهرزاد، حسن مقدم، ذبیح بهروز، و سیدعلی نصر.

• جلسه نخست: زمینه‌های تاریخی، سیاسی، هنری و ادبی روزگار رضاشاه
• جلسه دوم: آغاز داستان کوتاه فارسی
• جلسه سوم: رمان‌نویسی در آغاز عصر پهلوی اول
• جلسه چهارم: ادبیات نمایشی در آغاز دوران رضاشاه (۱)
• جلسه پنجم: ادبیات نمایشی در آغاز دوران رضاشاه (۲)