برنامه آموزشی کلاس‌­های آزاد تخصصی هنر و علوم انسانی مؤسسه پژوهشی، آموزشی و مطالعاتی آکادمی شمسه

­

سرفصل کلاس‌‌های مؤسسه پژوهشی، آموزشی و مطالعاتی آکادمی شمسه

• تاریخ تحلیلی نقاشی غرب ( دپارتمان هنرهای تجسمی آکادمی شمسه )

ترم اول: از دیوارنگاره‌های تمدن کرت تا نقاشی‌های دوران گوتیک

ترم دوم: از تخته نگاره‌های گوتیک تا گسترۀ سبک کلاسیک

ترم سوم: از منریسم تا پایان باروک

ترم چهارم: از روکوکو تا پایان رئالیسم

ترم پنجم: از امپرسیونیسم تا پست مدرنیسم

ترم ششم: گوناگونی دنیای پست مدرن

• درآمدی بر پدیدارشناسی شعر ( دپارتمان فلسفه آکادمی شمسه)

پدیدارشناسی شعر شاخه ای است از پدیدارشناسی هنرهای ادبی یا ادبیات، و مورد توجه بسیاری از متفکرانی که در  سنت پدیدارشناسی به هنر پرداخته اند.  این درسگفتار  دعوتی است به تامل  درباره شعر و شاعری از منظر  رویکردی که می کوشد  به تجربه زیسته شعر بازگردد و غنای پدیداری آن را به چنگ آورد.  مباحث درسگفتار  بر حسب  شاکله چهارگانه هنرمند، اثر هنری، مخاطب، و جهان، که چارچوب تحلیلی جامعی فراهم می آورد، در چهار بخش طرح خواهد شد: شاعری یا سرایش، شعر به منزله اثر هنری ،  تجربه زیبایی شناختی شعر، و نسبت شعر و جهان.

• بازخوانی فلسفه هگل (پدیدارشناسی روح: از علم تا جامعه) ( دپارتمان فلسفه آکادمی شمسه )

آگاهی در پدیدارشناسی روح هگل همچون مسافری است که گام به گام و منزل به منزل در پی ساختن خویش و هموار کردن راه سفرش است. در آغاز غرق در ادراک چیزهایی می‌شود که بر او پدیدار می‌شوند (گام آگاهی). در ادامه به صورت انعکاسی متوجه خود می‌شود و به یک سوژه‌ی خودآگاه تبدیل می‌شود(گام خودآگاهی). وی سپس ناکام از یافتن حقیقتی در «منیّت» خویش به جهان بیرونی باز می‌گردد تا این‌بار در چهره‌ی قوانین طبیعت حقیقت را جستجو کند (گام خرد). ناکامی دیالکتیکی و غنی او در این مرحله سرانجام وی را به جامعه‌ی سوژه‌ها چونان حقیقت در قالبِ «ما» سوق می‌دهد(گام روح). ما در این دوره همسفری کوتاه با این دو گام اخیر آگاهی را در برنامه‌ی سفر خویش قرار داده ایم. در این دو گام هم علوم سر برمی‌آورند و هم سیاست تعیین می‌یابد. یادمان نرود که علم و شهر نسبتی وثیق با هم دارند ولی همین پیوند موجب می‌شود تا این سفر شرح یک اضطراب باشد نه داستان معماری شهر آرمانی!

• زبان و معنای شعر نزد هایدگر‌ متاخر ( دپارتمان فلسفه آکادمی شمسه )

در برابر این تلقی فراگیر که زبان را ابزاری می‌داند که برای سهولت در برقراری ارتباط توسط انسان‌ها قرارداد شده‌است، هایدگر زبان را خانه هستی می‌داند، بدین معنا که مقدم بر همه انسان‌ها بوده و هرکدام از ما در زبانی متولد می‌شویم که از پیش، تناسبات هستی‌مان را تدارک دیده است. افزون بر این بعد هستی‌شناسانه زبان، هایدگر متاخر بر شعر به عنوان امکان دیگری از زبان تاکید می‌کند که دلالت ضمنی بر امر مستور یا رازآلود هستی را ممکن می‌نماید و اینجاست که شعر در‌همسایگی‌ تفکر منزل می‌گزیند. در این دوره بر آنیم تا پس از آشنایی اولیه با تلقی کلی هایدگر از هستی، ضمن نقد رویکرد متافیزیکی ‌یا ابزاری به زبان، رویکرد هستی‌شناسانه به زبان را درک کنیم و سپس شعر را به عنوان حرکتی پوشیده اما پویا و زاینده به سوی ژرفای رازآلود هستی فهم نماییم.

• اصول موضوعه تفکر تجربی در فلسفه کانت ( دپارتمان فلسفه آکادمی شمسه )

بخش “اصول موضوعه تفکر تجربی” بخش پایانی ” تحلیل اصول ” کانت است‌ .کانت در این بخش به احکام ناظر به سه مقوله “امکان” ،” واقعیت” و “ضرورت” می‌پردازد و پیشینی بودن آنها را اثبات می‌کند. بخش مهم ” رد ایدئالیسم ” هم در این قسمت جای دارد و در آن کانت “ایدئالیسم مادی”  دکارت و بارکلی را  رد می‌کند . در نهایت کانت ملاحظات کلی خود را درباره بخش ” تحلیل اصول ” می‌آورد.

• باخ و تولدِ ایده‌ی موسیقایی ( دپارتمان موسیقی آکادمی شمسه )

موسیقیِ باخ، آرخه‌ی تاریخِ موسیقی است، که امکانِ اجرا، تحلیل، و تفسیرِ آثارِ پس از خود، و حتی نیز آثارِ پیش از خود را فراهم می‌کند. رخدادِ باخ را می‌توان تجلیِ «موسیقیِ کبیر»ی دانست که فارابی و آگوستینِ قدیس از آن سخن می‌گفتند. همان هنرِ کبیری که هگل از لحظه‌ی مرگِ آن، و آدورنو از بقایای بازیافت‌شده‌ی آن در تاریخ گفته‌اند.

باخ، به مثابه‌ی آفریننده‌ی «موسیقیِ کبیر»، لحظه‌ای است که تولیدِ اثرِ هنری و بازتولیدِ اثرِ هنری در موسیقی از یک‌دیگر رسماً جدا می‌شوند؛ و «اجرای موسیقایی» متولد می‌شود.

موسیقیِ باخ لحظه‌ای است که «موسیقی» به‌واسطه‌ی «موسیکا پُئِتیکا» از ‌سه‌گانِ (ریاضیات، هندسه، نجوم) جدا شده و به سه‌گانِ (منطق، دستور، و رِتوریک) می‌پیوندد، و از زبانِ الهیات و روایتِ کُسمُس به زبانِ انسان و روایتِ تاریخ و جامعه گذر می‌کند. همان‌گونه که لوتِر لحظه‌ی درونی‌شدنِ تجربه‌ی مسیح در بشر است، باخ نیز لحظه‌ی درونی‌شدنِ موسیقی در انسان به‌شمارمی‌آید. با باخ است که مفهومِ «اثرِ موسیقایی» پدید می‌آید.

آثارِ باخ، که طیفِ وسیعی از ژانرهای گوناگونِ مذهبی و غیرِمذهبی را شامل می‌شود، سرشار است از حقایقِ پیچیده‌ی ریاضیاتی و هندسی، معماها، رازها، و رمزهای مخفیِ موسیقایی. فرم در آثارِ او همانا بیانِ عاطفیِ امرِ قدسی است؛ تکنیک‌های آهنگ‌سازی‌اش برآمده از بستری موسیقایی-رتوریکی است که دلالت‌های معناشناختیِ دقیقاً الهیاتی دارد. ما در این جلسات به جنبه‌های مشخصی از سبک‌های خاصِ او در پردازشِ پُلی‌فُنیکِ اصوات، و منحصراً بررسیِ هستی‌شناختی و زیباشناختیِ فوگ در آثارِ مهمِ او نظیرِ «هنرِ فوگ»، نیز جنبه‌های رواییِ ساختارِ آثارِ بزرگِ مذهبی‌اش نظیرِ «پاسیونِ یوحنا»، خواهیم پرداخت، و پیشنهاد‌های شنیداری و تحلیلِ بعضاً فنیِ پاره‌ای از آثار را نیز در خلالِ بحث‌ها جای خواهیم داد؛ در این تحلیل‌ها با ارجاع به شوِنبِرگ، آدورنو، و ماکس وِبِر، برروی منطقِ درون‌ماندگارِ موسیقیِ او و نقشِ این موسیقی در فرآیندِ عقلانی‌سازیِ روشن‌گری پافشاری خواهیم داشت.

• دربابِ معنای «موسیقیِ مطلق»: کاوشی در حقیقتِ تاریخیِ اثرِ موسیقایی ( دپارتمان فلسفه آکادمی شمسه )

موسیقیِ مطلق چیست؟ آیا موسیقیِ مطلق به‌عنوانِ لحظه‌ی رستگاریِ موسیقی و رهایی‌اش از زبان، تحققی تاریخی هم دارد؟ تنها پاسخِ مشروع این است که: اصلاً بدونِ مفهومِ «موسیقیِ مطلق» هیچ‌گونه درکی از تاریخِ موسیقی ممکن نخواهد بود. موسیقیِ مطلق، هم‌چون خودِ روشن‌گری لحظه‌ای خودبازشناسانه از تاریخ است که همواره نوعی ازخودبیگانگی را نیز به‌ دنبال خواهد داشت. بررسیِ موسیقیِ مطلق، بررسیِ ساختاری اِپیستِمُلُژیک (شناخت‌شناسانه) است که موسیقی به‌نحوِ تاریخی در آن رخ می‌دهد.

معنای موسیقیِ مطلق در روابطِ دیالکتیکیِ تاریخِ آن پنهان است. بدونِ مواجهه با این معنای تاریخی-دیالکتیکی امکانِ یافتنِ پاسخ برای پرسش‌هایی نظیرِ «چرا در عصرِ ما سوبژکتیویته از هنر [دراین‌جا موسیقی] اخراج شده‌است؟» ناممکن خواهد بود. بدونِ مفهوم‌پردازی درباره‌ی این مفهوم هرگونه تقلایی برای یافتنِ حقیقتِ اثرِ موسیقایی نیز تلاشی مذبوحانه است.

«موسیقیِ مطلق» در تاریخ نه هم‌چون باغِ جاودانِ عدن، بلکه هم‌چون برجِ بابِلی است که به‌محضِ ساخته‌شدن، فرو می‌ریزد، و تکثرآفرین و هویت‌زدا می‌شود.

موسیقیِ سازی، تکنیکِ استعلاییِ فوگ، ‌فرم‌های قائم‌بالذاتِ سوناتِ کلاسیک، نظریه‌های موسیقاییِ نو دربابِ هارمونی (با زارلینو و دکارت)، تولدِ موسیقی‌شناسی به‌مثابه‌ی دانش و…، جملگی، هم دعویِ تکنولوژیکِ هویتِ تام‌وتمامِ موسیقی را دارند، و هم هم‌زمان سوبژکتیویته را با خطرِ فروپاشی تهدید می‌کنند.

در این جلسات می‌کوشیم تا با نگاهی لوکاچی-آدورنویی به تاریخ، و با ارجاع به پژوهشی از موسیقی‌شناس و فیلسوفِ معاصر، دانیِل چوآ، در فهمِ معنای تاریخی-دیالکتیکیِ موسیقیِ مطلق – به همان شکلِ دیالکتیکی [یا حتی بگوییم آیرُنیک‌اش] – مشارکت کنیم. در طولِ جلسات به آثارِ مهمی از هانسلیک، نیچه، و ماکس وبر هم اشاره خواهد رفت.

شرحِ جلسات:

• موسیقیِ مطلق در لحظه‌ی باغِ عدن [دو جلسه]
• موسیقیِ مطلق در لحظه‌ی چیدنِ میوه‌ی دانش [دو جلسه]
• موسیقیِ مطلق در لحظه‌ی برجِ بابل [دو جلسه]

• شناخت و تحلیل آثار آریستوفان، کهن ترین کمدی نویس جهان ( دپارتمان هنرهای نمایشی آکادمی شمسه )

آریستوفان کهن ترین کمدی نویس جهان است که آثارش به دست ما رسیده. او در یونان باستان در عصر طلایی تمدن آتن می زیسته و آثارش از حیث ساختار، فنون و شگردهای کمدی نویسی، شناخت جامعه یونان و تفکر یونانی و به ویژه از حیث ابداعات و نوآوری های ادبی قابل بررسی است.

• هرمنوتیکِ «من» :گفتارهایی درباب امرِ شخصی، حقیقت و سعادت ( دپارتمان فلسفه آکادمی شمسه )

«من» هست؛ زندگی می‌‌کند، می‌‌بالد، می‌‌اندیشد و می‌‌میرد. هر «من» نسبت‌‌های جزئی و غیرقابل‌‌اشتراکی دارد که در احساسات، ادراکات، عواطف و هیجانات منحصربه‌‌فرد جلوه‌‌ می‌‌کنند. اگرچه این امور شخصی با مفاهیم عام و کلی طبقه‌‌بندی و بیان می‌‌شوند، اما این مفاهیم را به ساحت انحصار و تکینگی آن‌‌ امور راه نیست. تنانگی «من»، نسبت‌‌های «من»، جایگاهِ «من»، علاقه‌‌های «من»، بستگی‌‌های «من»، دلنگرانی‌‌های «من» و … منحصر در هستی تکین «من»‌‌اند؛ حتی فلسفه که مفهومی‌‌ترین و عام‌‌ترین نوع معرفت است، نهایتا در تحقق عینی‌‌اش به یک «شخص»، به یک «من» نسبت داده می‌‌شود: فلسفۀ «من». تاریخِ تفکر پُر است از تشویق به فراروی از امر شخصی برای رسیدن به «حقیقت»، و «حقیقت» بمثابه شرطِ امکانِ «سعادت» معرفی می‌‌شود؛ درحالی‌‌که سعادت‌‌مندی نیز امری است مربوط به یک «من» و نهایتا به «شخص» تعلق می‌‌گیرد. به‌‌این‌‌ترتیب، پیوندِ دیالکتیکی هست میان اندیشۀ مفهومی به «حقیقت» و دریافتِ «شخصی» آن؛ میانِ هم‌‌سخنی درباب «سعادت» و این احساسِ تکین که «من سعادت‌‌مندم». هرمنوتیک «من»، تلاشی است برای تحلیل نسبتِ مفهوم با مصداق، نسبتِ امر شخصی با حقیقت، نسبتِ «من» با «سعادت‌‌». این درسگفتار در ده جلسه به تأمل درباب ده موضوع مرتبط می‌‌پردازد.

جلسه اول: درباب احساس و اندیشه

جلسه دوم: درباب عشق و عقل

جلسه سوم: درباب انحصار و مشارکت

جلسه چهارم: درباب دانش شخصی

جلسه پنجم: درباب زیست‌‌جهان

جلسه ششم: درباب تنانگی و جنسیت

جلسه هفتم: درباب زندگی و مرگ

جلسه هشتم: درباب فیلسوف و پیامبر

جلسه نهم: درباب ایمان و الحاد

جلسه دهم: درباب سعادت و نجات.

• تحلیل گفتمان: فلسفه و اصول ( دپارتمان نشانه شناسی آکادمی شمسه )

جلسه اول: الفبای تحلیل گفتمان (1)

آشنایی با مفاهیم گفتمان، حقیقت، قدرت، ایدئولوژی و … (همراه با نمونه‏‌های تحلیلی)

جلسه دوم: الفبای تحلیل گفتمان (2)

آشنایی با مفاهیم تعهد، زبان، سبک، نوشتار، هویت، اسطوره و … (همراه با نمونه‌‏های تحلیلی)

جلسه سوم: گفتمان و ناظم‏‌هایش: مروری بر آرا و اندیشه‌های میشل فوکو

آشنایی با روش‌‏های طرد و کنارگذاری، حقیقتِ خود و … (همراه با نمونه‌‏های تحلیلی)

جلسه چهارم: تحلیل انتقادی گفتمان

آشنایی با رویکردها و روش‏های پیشنهادی نورمن فرکلاف و … (همراه با نمونه‏‌های تحلیلی)

جلسه پنجم: رویکردهای تحلیلی متأثر از میشل فوکو

آشنایی با نظریه‏‌ی گفتمان لاکلا و موف، نظریه‏‌ی فمینیست و … (همراه با نمونه‌های تحلیلی)

•  نظریه اجتماعی، هنر و سیاست ( دپارتمان جامعه شناسی آکادمی شمسه)

در این کارگاه آموزشی سعی داریم تا در خلال 15 جلسه به بررسی و تحلیل رابطۀ میان حوزه‌‌های سه گانۀ نظریۀ اجتماعی، هنر و سیاست بپردازیم. این مهم را از طریق ارائه رئوس عمدۀ مطالب و مفاهیم و نظریه‌‌ها و الگوهای تحلیلی و تبیینی موجود در هریک از این حوزه‌‌ها پی خواهیم گرفت.

ابتدا در سه جلسه به تعریف این سه حوزه از منظر پارادایم‌‌های علمی – آکادمیک مبادرت خواهیم کرد. سپس نظریۀ اجتماعی را در برشی تاریخی از منظر نظریۀ اجتماعی ‌‌_کلاسیک، مدرن و پست مدرن مورد بررسی قرار خواهیم داد. الگوهای نظری  پارادایم‌‌های جا افتاده و مستقر در عرصۀ هنر را نیز با ترسیم و تدوین و ارائه مهم‌‌ترین نظریه‌‌های مربوط به هنر، مانند: نظریۀ نهادینۀ هنر (جرج دیکی)، نظریۀ بیانی یا اکسپرسیونیستی هنر، نظریۀ ادراکی _ شناختی هنر، نظریۀ بازنمایانۀ هنر( نظریۀ محاکات، تقلید امر واقع)، نظریۀ صورت معنادار(کلایو بل)، نظریۀ ایدئالیستی هنر(کالینگوود)، نظریه شباهت خانوادگی( لودویگ ویتگنشتاین) و …. دنبال خواهیم کرد.

از آنجا که در قرن بیستم شاهد گسترش و افزایش جایگاه، اهمیت، نقش و کار ویژه‌‌های هنر و زیبایی شناسی در فلسفۀ قرن بیستم بطور عام هستیم و به وضوح شاهد آن بوده و هستیم که معضل زیبایی شناسی بار دیگر به مضمون محوری فلسفه و نظام‌‌های فکری و فلسفی تبدیل شده است، لذا یکی از مواردی که در کارگاه حاضر به آن پرداخته خواهد شد، توجه به شرایط و وضعیت یا مرحلۀ پیشا تاریخ مباحث معاصر است. لذا در راستای نیل به این مهم به تاسی از نظریه پردازان انتقادی مکتب فرانکفورت (نسل دوم) شش موضوع و موضع محوری  کانونی زیبایی شناسی فلسفی قرن بیستم را مورد بحث و بررسی قرار خواهیم داد. این شش موضع فلسفی درباره‌‌ی زیبایی شناسی عبارتند از: پراگماتیسم جان دیوئی ، انسان شناسی فلسفی ( آرنولد گهلن)، مارکسیسم ساختاری گئورگ لوکاچ، فنومنولوژی(پدیدارشناسی) (مارتین هیدگر، اسکاربکر)، سمیوتیکس یا نشانه شناسی (میخائیل باختین)، و بالاخره نظریه انتقادی( والتر بنیامین، تئودور آدورنو)، در جریان طرح مطالب فوق، مباحث تحلیلی و تبیینی با مضامین، مفاهیم، نظریه‌‌ها و رویکردهای عام در عرصه سیاست (به مثابه علم) را نیز مورد توجه قرار خواهیم داد. در این راستا، کلیاتی در تعریف و تحلیل سه‌‌گانه‌‌های گفتمان سیاست (اندیشه سیاسی، فلسفه سیاسی و نظریه سیاسی) و مفاهیم کلیدی موجود در این گفتمان مانند: قدرت، اقتدار، مشروعیت، جامعه مدنی، آزادی، دموکراسی، برابری، عدالت، دولت، حکومت، حاکمیت و …. ارائه خواهیم کرد و برمناسبات موجود میان این مفاهیم و هنر و زیبایی شناسی تاکید و تمرکز خواهیم نمود.

فهرست کلی مطالب جلسات کارگاه آموزشی

ترم اول

جلسه اول: نظریه اجتماعی : چیستی و چرایی

– سرشت، خاستگاه و معنای “نظریه”

– مفهوم “علم” و جایگاه علوم اجتماعی

– روش و روش شناسی(متد، متدولوژی) در تحقیقات و پژوهش های علوم اجتماعی

– سرشت و کار یژۀ ” نظریه اجتماعی”

– “امر واقع”، “ارزش”، “عینیت”

– مناسبات نظریۀ اجتماعی با سایر نظریه‌‌ها و رشته‌‌ها

– رابطۀ نظریه اجتماعی با نظریه سیاسی و فلسفۀ سیاسی

– رابطۀ نظریۀ اجتماعی و هنر و ادبیات

– رابطۀ نظریۀ اجتماعی و انسان شناسی، تاریخ، فلسفه، الهیات

– رابطۀ نظریۀ اجتماعی و روان شناسی

جلسه دوم: نظریه اجتماعی و نظریۀ جامعه شناسیک ( شباهت‌‌ها و تفاوت‌‌ها)

– نظریه جامعه شناسیک در مقابل نظریه اجتماعی

– تاریخچه نظریه‌‌های جامعه شناسیک

– مسائل و موضوعات نظری محوری ( پرسش‌‌های سه گانه)

– سه تقابل دوگانۀ عمده ( ذهنیت+علیت، ساختار+کارگزار، همزمانی+درزمانی)

جلسه سوم: نظریۀ اجتماعی کلاسیک (سنت و مدرنیته:سنتی چیست؟ مدرن چیست؟)

– ظهور و بربالیدن انواع مدرنیته (فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی)

– نظریه اجتماعی در قرن نوزدهم

– اقتصاد سیاسی و فایده گرایی (آدام اسمیت و جرمی بنتام)

– لیبرالیسم و جامعه مدنی ( جان استوارت میل، الکسی دوتوکوویل)

پوزیتیویسم ( اگوست کنت، هربرت اسپنسر)

– الیتیسم (نخبه گرایی): موسکا، پارتو، میخلز

جلسه چهارم: نظریۀ اجتماعی کلاسیک

– کارل مارکس و امیل دورکیم

– ماکس وبر و گئورگ زیمل

ترم دوم

جلسه اول: نظریۀ اجتماعی مدرن و نظریه اجتماعی پسامدرن

–کارکردگرایی

– تفسیرگرایی

– تعامل گرایی نمادین

– نظریۀ هرمنیوتیک

– نظریۀ گفتمان

– پیشگامان نظریه پست مدرنیسم

– پست مدرنیسم در فرایند تحول تاریخی

– لیوتار: مشروعیت  پایان روایت کلان

– ژان بودریار: جامعه مصرفی

– فردریک جیمسن

جلسه دوم: مارکسیسم غربی و نقد ایدئولوژی

– لوکاچ و کارل کرش: شیئی شدگی و مواضع پرولتاریا

– گرامشی: نظریۀ هژمونی

– نظریه انتقادی جامعه: مکتب فرانکفورت

– صنعت فرهنگ

– والتر بنیامین: اثر هنر در عصر بازتولید ماشینی، افول”هاله”

– یورگن‌‌ها برماس: رهایی و حوزه‌‌ی عمومی

جلسه سوم: نظریۀ اجتماعی روان کاویک و هنر

– فروید: سرکوب: تمدن، عقده‌‌ی ادیپ

– روان کاوی پسا فرویدی

– روان کاوی ساختارگرایی فرانسوی: ژاک لکان و مکتب وی

جلسه چهارم: نظریه‌‌ی اجتماعی فمینیستی

– زنان در نظریه‌‌ی اجتماعی کلاسیک: محروم سازی و طرد زنان از قلمرو امر اجتماعی

– موج های چندگانه فمینیسم

– زنان و خونریزی اجتماعی: کار، تولیدمثل، جنسیت

– فمینیسم و مارکسیسم

– مدرنیته به مثابه یک سازۀ جنسیتی شده

ترم سوم

جلسه اول: ایدئالیسم آلمانی و زیبائی شناسی آلمان در قرن نوزدهم

– کانت: تحلیل قوۀ حکم زیباشناسیک

– دیالکتیک قوۀ حکم (داوری) زیباشناسیک

– هگل: مبانی و اصول و قواعد زیبایی شناسی

جلسه دوم: پدیدار شناسی و هرمنیوتیک در قلمرو هنر

– مارتین هیدگر: خاستگاه اثر هنری

– دنیای شیئ زیباشناسیک (گاستن باشلارد)

– هانس گئورگ گادامر: زیبایی شناسی و هرمنیوتیک

– جانی واتیمو: مرگ یا افول هنر

جلسه سوم: مارکسیسم و نظریه انتقادی

– گئورگ لوکاچ: جزئی نگری خاص به مثابه مقولۀ کانونی زیبایی شناسی

– تئودور آدورنو: هنر پست، هنر والا

– هربرت مارکوزه: بعد زیباشناسیک

جلسه چهارم: مدرنیسم و هنر

– والتر بنیامین: اثر هنری در عصر باز تولید ماشینی

– ارنست بلوخ: توهم هنری به مثابه روشنگری پیشاپیش مرئی

– تجربۀ اصیل (موریس بلانشو)

ترم چهارم

جلسه اول: پسا ساختارگرایی و پسامدرنیسم

– ژرژ باتای: قداست، شهوت و تنهایی (خلوت)

– ژاک دریدا: تلخیص ( کوته شده)

– پل دومان: مقاومت در برابر نظریه

– ژان‌‌ _ فرانسوا لیوتار: امر والا و آوانگارد (پیشتاز)

جلسه دوم: روانکاوی و فمینیسم

– زیگموند فروید: امرناآگاه

– ژاک لکان: نگاه خیره به مثابه خرده شیئ( Objet Petita)

– هلن سیکسوس: آخرین نقاشی یا تصویر (پرتره) پروردگار

– ژانت ولف: زنان پرسه زن نامرئی

جلسه سوم: مناسبات دیالکتیک هنر و سیاست: ارزش زیباشناسیک و ارزش سیاسی

– مناسبت ارزشی و بیطرفی ارزشی

– پژوهش هنری لیبرال – اومانیستی

– چالش ها و انتقادات سوسیالیستی

– چالش ها و انتقادات فمینیستی

– چالش ها و انتقادات پسا استعمار

– نظریه اجتماعی، سیاست و زیبایی شناسی

• تهران و سازوکارهای تولید آن؛ (مروری انتقادی بر نقش هنر در تولید سرمایه دارانه-انضباطی تهران)

( دپارتمان جامعه شناسی آکادمی شمسه )

تهران چگونه جایی است؟ چطور آن را توصیف می‌کنیم؟ با کدام ویژگی‌ها و شاخصه‌ها آن را به یاد می‌آوریم؟ روندهای برنامه‌ریزی و تغییرات کالبدی آن چه مفهومی برایمان دارد؟ معیارهای ارزیابی‌مان در خصوص کیفیتِ زیست، توسعه و مدرنیزاسیونِ تهران چیست؟

آیا تهران شهری است بزرگ و مدرن که آن را با پل‌های چندطبقه، بزرگراه‌ها، تونل‌ها و مجتمع‌های تجاری رنگ‌ووارنگش به یاد می‌آوریم یا شهری است که آن را با انباشتِ رانت، قدرت، ثروت، شکاف طبقاتی و حاشیه‌نشینی شناسایی می‌کنیم؟ آیا تهران ویران و فرسوده است و نیاز به احیا توسط متخصصان دارد یا تخصص اسم رمزی است برای تضمین منافع قدرتمندان و مشروعیت بخشی به سرمایه آن‌ها حول مقوله احیا و نوسازی؟ آیا تهران زشت و بی‌هویت است و نیاز به هویت یابی و زیباسازی دارد یا تأکید بر این امور ترفندی است برای کنترل اخلاق عمومی، مهندسی فرهنگ و کسب ثروت؟ آیا مرکز شهر تهران با ده‌ها گالری هنری، بوتیک هتل و کافی‌شاپ، حکمِ مرکز فرهنگی-هنری شهر را دارد یا مرکز تجمع سرمایه‌داران وابسته به بانک‌های خصوصی و نهادهای قدرت است که حول «نوستالژی تهران» جمع شده‌اند؟ آیا سیستم حکمرانی بر تهران تضمین‌کننده حقوق شهروندان است یا ضامنی است برای بازتولید اجتماعی مطابق ضرورت‌های نظام سرمایه و بهره کشی عمومی؟

پرسش‌هایی ازاین‌دست، پرسش‌هایی صرفاً هستی شناسانه درباره تهران نیست، بلکه این پرسش‌ها با تأکید بر جنبه‌هایی متضاد از عاملیت‌هایی به‌ظاهر یکسان بر چیستی کسب معرفت از ابژه‌ای به نام «تهران» تأکید می کنند. نقش‌های چندگانه‌ای که «تهران» بازی می‌کند گویای آن است که شناخت ماهیت تهران درگرو واسطه‌هایی است که به کمک آن‌ها در ارتباط با ابژه‌ای که «تهران» نامیده می‌شود کسب معرفت می‌کنیم. بدون تردید یکی از مهم‌ترین واسطه ها که هم در ساخت و طبیعی سازی تخیلات شهری نقش دارند و هم مستقیماً درگیر تولید تهران اند، «رسانه‌های هنری» هستند. در درس گفتار پیش رو من تلاش خواهم کرد به مرورِ انتقادی «نقش هنر در تولید تهران» بپردازم؛ تولیدی که نشان خواهم داد دو سویه کلان دارد: سویه سرمایه دارانه و سویه امنیتی-انضباطی.

• مقدمه ای بَر گِرافِ تَمَنّا ( دپارتمان روانکاوی آکادمی شمسه )

ژان مارتین شارکو بر اساس تجربه بالینی مربوط به زبان پریشی طرح «چند ضلعی» خود را بنا ساخت. فروید در مفهوم زبان پریشی مشارکت می‌کند و طرح خود را بر نظریه شارکو متمرکز می‌کند، چنانکه تداعی آزاد در عنصر آکوستیک را به عنوان مرکز عملکرد زبان قرار می‌دهد. در حقیقت فروید فراموشی در انتخاب نام مناسب را نتیجه تجزیه دال ها بر اساس عملکرد تمنا می‌داند. ژاک لکان توصیف ساختاری خود را با یک گراف جهت دار گسترش می‌دهد. در این دوره برآنیم تا به جهش معرفت شناختی از شارکو تا فروید و لکان بپردازیم.

• جامعه شناسی مشروطه ایران ( دپارتمان جامعه شناسی آکادمی شمسه )

زندگی اجتماعی و حیات جمعی انسان‌ها مستلزم وجود نهادهای دموکراتیکی است که کنش‌های متقابل آن‌ها را سامان و نظم دهد. به عبارت دیگر، شکوفایی زندگی بشری، منوط به تکوین و توسعه‌ی این نهادها است؛ یعنی، آموختن بهترین شیوه‌ی «با هم زیستن». «نهادهای دموکراتیک» از لحظه‌ی تولد تا زمان مرگ با زندگی ما عجین‌اند. این دستاوردهای بشری، قواعد رسمی و غیررسمی موجود در حیات اجتماعی‌اند، که کنش‌های جمعی انسان‌ها را ممکن کرده و سامان می‌دهند. باری، به تعبیر بسیاری، ما ایرانیان در «بزنگاه‌های تاریخی» گوناگون، فرصت‌های گرانقدری را برای تکوین و توسعه‌ی این نهادها به‌دست آورده‌ایم، منتهی اکثراً باور دارند که به‌دلایل گوناگون این فرصت‌ها دود شدند و به هوا رفتند؛ به همین دلیل، برای اشاره به وضعیت تحقق مدرنیته، مشروطه، دموکراسی، دولت و جامعه مدنی در ایران، از مغالطه‌هایی همچون «شبه‌مدرنیسم»، «مشروطه‌ی ایرانی»، «مردم‌سالاری»، «بی‌دولتی» و غیره یاد می‌کنند که جملگی به‌نظر بنده «ایدئولوژیک‌سازی» اصل موضوع است. هدف از این درس‌گفتار ارائه‌ی چارچوبی برای «اندیشیدن» در موضوع مشروطه‌ی ایران از منظر جامعه‌شناسی تاریخی تحلیلی و حذر از «ایدئولوژیک‌خوانی» موضوع است. در این درس‌گفتار موضوع جامعه‌شناسی مشروطه‌‌ی ایران، در چهار محور ذیل در چهار جلسه مورد بحث و گفتگو قرار خواهد گرفت:

جلسه اول: چشم‌اندازی تحلیلی

جلسه دوم: تناقض دولت و دموکراسی

جلسه سوم: معمای استبداد

جلسه چهارم: طرحی برای آینده

• لذت به کارِ چه کسانی می آید؟ لنین و فروید: ملاقاتی مفقوده ( دپارتمان روانکاوی آکادمی شمسه )

مفهومِ «لذت» در قرنِ بیستم، دلالت‌های سیاسی-نظریِ متفاوتی به خود گرفته است: در نیمه‌ی اول قرن بیستم، مارکسیست‌ها و انقلابی‌ها عمدتاً زاهدمنش و حتا لذت‌ستیز بوده‌اند: لنین به عنوانِ یکی از چهره‌های اصلیِ شخصیتِ کمونیستی سال‌ها در تبعید، در شهرِ زوریخ، زندگی می‌کرد، در همان زمان و مکانی که جوانانی عاصی جنبشِ دادائیسم را شکل می‌دادند؛ با این همه، لنین از هیاهوی آن‌ها بی‌خبر ماند؛ اگر هم خبر می‌شد، احتمالاً آن را به عنوانِ تجلی‌یی از گرایش‌های خرده‌بورژوایی رد می‌کرد. دورانِ استالینیسم هم در تحکیمِ این گرایشِ ضدلذت‌گرایی نقشی به‌سزا داشت. در دورانِ قدرت گرفتنِ فاشیسم و نازیسم هم فیلسوفانِ مکتبِ انتقادی، در این فریبندگیِ ایده‌ئولوژیِ نژادپرستانه، هسته‌ی لذت‌گرایی را می‌دیدند: آدورنو و هورکهایمر لذت را با تخدیرِ تفکرِ انتقادی از طریقِ سروریِ عادت یکی می‌گرفتند؛ هر چند در این باب نیز، بنیامین چهره‌ای متفاوت بود و مرکزیتِ مفاهیمی چون سعادت و خوشی یا حتا تجربه‌هایی چون مصرفِ مواد نیز از فاصله‌اش با لذت‌ستیزی خبر می‌دهد. در این میان، روان‌کاوی به عنوانِ پراکسیسی مبتنی بر «گوش سپردن به ناخرسندی» و همچنین دیدگاهِ تراژیکش در بابِ عدمِ امکانِ ارضاء هم به کارِ کسانی چون آدورنو می‌آمد؛ هر چند «اصل لذت» به عنوانِ اصلِ کارکردیِ ناخودآگاه از پیچیدگیِ موضعِ روان‌کاوی در این باب حکایت می‌کند. با این حال، دهه‌ی 1960 در مقامِ انفجارِ انرژیِ لیبیدویی، لذت را دوباره به مفهومی مرکزی در مباحثِ سیاسی و نظری بدل ساخت؛ هر چند از دهه‌ی 1970، گویا این لیبرال‌ها بودند که به لذت‌ستیزی رو آوردند و اندیشه‌ی نظریِ چپ، با چهره‌هایی چون لاکان و دلوز، بر دلالتِ رهایی‌بخشِ این مفهوم تأکید ورزیدند.

جلسه اول: لذت و خیرِ همگانی: ابداعِ روان‌کاوی؛

جلسه دوم: تبارشناسیِ لذت: اخلاقِ سرمستی؛

جلسه سوم: کاربردِ انقلابیِ انحراف: ساد/لاکان با مازوخ/دلوز؛

جلسه چهارم: اخلاق به مثابه موضوعی سیاسی: جیمسن و سرمایه‌داریِ متأخر.

• درآمدی بر تاریخ ادبیات داستانی و نمایشی معاصر ایران (ترم دوم:ادبیات در روزگار مشروطه) ( دپارتمان هنرهای نمایشی آکادمی شمسه )

ادبیات داستانی و دراماتیک مدرن در ایران سابقه‌ای حدود صد الی صدوپنجاه ساله دارد. در این دوره درسگفتارها، به روند تاریخیِ پیدایش، پیشرفت و تحول ادبیات در این برهه‌ی زمانی نگاهی خواهیم داشت، و آثار شاخصِ مهمترین نویسندگان و نمایشنامه‌نویسان معاصر ایران با نگاهی تحلیلی و انتقادی مورد بررسی قرار خواهند گرفت. در دومین درسگفتارهای دوره، درباره‌ی ادبیات داستانی و نمایشی روزگار مشروطیت از عهد مظفرالدین شاه تا پایان سلسله‌ی قاجاریه صحبت خواهد شد و ویژگی‌های آثار نویسندگان عصر مشروطه و دوره‌ی پس از آن )تا آغاز سلطنت رضا شاه( مورد بحث و تحلیل قرار خواهد گرفت. از جمله این نویسندگان و اندیشمندان میتوان به این افراد اشاره نمود: علی اکبر دهخدا، حاج سیاح، عبدالحسین صنعتی زاده، مرتضی مشفق کاظمی، کاظم مستعان السلطان، علیخان ظهیرالدوله، نریمان نریمانوف، جلیل محمدقلیزاده، مؤیدالممالک فکری ارشاد و کمال‌الوزاره محمودی.

جلسه اول: زمینه‌های تاریخی، سیاسی و هنری جنبشِ مشروطیت و سال‌های پس از انقلاب مشروطه

جلسه دوم: نگاهی به ادبیات و تیاتر دوره‌ی مشروطه

جلسه سوم: آغاز رمان نویسی در ایران؛ رمان تاریخی و رمان اجتماعی

جلسه چهارم: ادبیات نمایشی روزگار مشروطه

• درس گفتارهایی درباره تبارشناسی ادبیات فارسی ( دپارتمان جامعه شناسی آکادمی شمسه )

جلسه اول: مساله ادب در قرون میانی و موقعیت های تولیدکننده شعر و نثر

ادبیات مفهومی متاخر در فرهنگ ایرانیان است. این مفهوم تا پیش از عصر مشروطه کاربردی نداشته و در معنایی یکسره متفاوت به کار می رفته است. در قرون میانی نسبت میان شعر و نثر تفاوت های اساسی با دنیای معاصر داشت که این امر تا حدودی ناشی از موقعیت های تولید کننده آنها در نظام اجتماعی آن روزگار بود. جلسه نخست به مباحثی پیرامون مفهوم ادب در قرون میانی و تفاوت آن با ادبیات اختصاص دارد تا امکان سخن گفتن درباره وضعیتی فراهم شود که عموما ذیل نگاه معاصر به امر ادبی نادیده مانده است.

جلسه دوم: قدرت وصولگر و متن ادبی

آنچه امکان تولید متون ادبی در قرون میانی را فراهم می کرد شکلی از مناسبات قدرت بود که وصولگر خوانده می شود. در جلسه دوم به منطق این قدرت، آماج و خصایص آن توجه می کنیم و تلاش می کنیم اثر آن در تولید متن ادبی را مورد بازاندیشی قرار دهیم.

جلسه سوم: رخدادهای دوران ساز عصر قاجار

شکست‌های نظامی ابتدای عصر قاجار و تغییر موقعیت ژئوپولتیک ایران بحرانی بنیادی برای قدرت وصولگر پدید آورد. در نتیجه بحران مالی که نتیجه شرایط جدید بود تحولات بنیادی در نظام درباری ظاهر شد که موقعیت های پیشین تولید متن ادبی را دچار تحول کرد. جلسه سوم به بحث درباره این تحولات اختصاص دارد تا شرایطی فهمیده شود که ذیل آن امکان ظهور ادبیات جدید فراهم شد.

جلسه چهارم: ظهور ادبیات فارسی و مساله ادبیات جدید

ادبیات در معنای جدید طی فرایندی پیچیده ظاهر شد و با مفاهیمی نوظهور پیوند یافت. فهم جدید از ادبیات، فهم متون ادبی کهن را دگرگون کرد، نظم اجتماعی موقعیت های تولید کننده متن ادبی را تغییر داد، کارکرد آنها را عوض کرد و شکافی تازه میان متن ادبی کهن و معاصر پدید آورد. ما اکنون با نتایج چنین تحولاتی مواجه هستیم و جلسه نهایی این دوره به بحث درباره آنها و تلاش برای بازاندیشی در این باره اختصاص دارد.