برنامه آموزشی کلاس های آزاد تخصصی هنر و علوم انسانی
مؤسسه پژوهشی، آموزشی و مطالعاتی آکادمی شمسه
برنامه کلاس های آزاد شمسه در دپارتمان های مختلف برای ترم زمستان 1402 به شرح زیر میباشد.
سرفصل برنامه کلاس های آزاد مؤسسه پژوهشی، آموزشی و مطالعاتی آکادمی شمسه
دیدن زیبایی: مواجهه یا مصرف ( دپارتمان جامعه شناسی آکادمی شمسه)
در فضایی که خوانشهای عوامانه از نسبیگرایی غالب شدهاند و پستمدرن فهم کردن هستی همچون وضعیتی که فاقد کلیت است صدای رسایی پیدا کرده است اگر دوباره به پرسشهای بنیادین بازگردیم چه خواهیم دید؟ بی بنیادی جهان موسوم به پست مدرن و غلبۀ مفرط نظم نشانهای، نمادین و گفتمانی خاصه به قالب فضای مجازی موجب شده است که حوزۀ عمومیِ راستین و مکانمند و فضامند و مادی مورد تهاجمی نظاممند قرار گیرد و این تهاجم خود را به قالب فروپاشاندن ایدۀ زیبایی، خوبی و حقیقت بروز میدهد.
فروکاست جهان زیبایی، حقیقت و خوبی به منازعۀ نظرات شخصی و ذائقهها مخاطراتی جدی برای حوزۀ عمومی و امر جمعی دارد. عدم تمایز حق شهروندی از داوری زیباییشناختی، اخلاقی و حقیقی موجب میشود که حقِ داشتن ذائقههای متفاوت به غلط همچون نوعی داوریِ درست دربارۀ حقیقت، خوبی و زیبایی قلمداد شود. احترام به نظر همگان در قالب یک حق شهروندی با داوری دربارۀ خوبی، زیبایی و حقیقت دو مقولۀ مجزا هستند.
با نظر به این مقدمه در دورۀ حاضر تلاش خواهیم کرد با بازگشت به برخی بنیانهای فلسفی دربارۀ مفهوم زیبایی و ذوق (خاصه نگاه کانت به زیبایی) و اندیشۀ اجتماعی متأثر از آن (خاصه پیر بوردیو) تمایزی برقرار کنیم میان مصرف چیزِ مطلوب و مواجهه با زیبایی که یکی به لذت میرسد و دیگری به شادکامی. با نظر به این نقطه تلاش خواهیم کرد که نشان دهیم صورتبندیها و فرمهای اجتماعی چگونه میتوانند ذائقههای متفاوت را شکلبندی کنند و این ذائقههای متفاوت نسبتهای متفاوتی با زیبایی برقرار میکنند.
از دل چنین تحلیلی به نقد فرمهای سلطه و فرمهای ممتنع کنندۀ اخلاق، زیبایی و حقیقت خواهیم رسید و از این ایده دفاع خواهیم کرد که خوبی، زیبایی و حقیقت سه افق از یک هستی واحد هستند که همان زندگی است و زندگی کردن به معنایی خلاق ضروروتاً با شادکامی گره خورده است. از این حیث، هر عملی در قلمرو هنر، اخلاق و حقیقت ضرورتاً وجوه دیگر را در درون خود دارد و درونِ کلیتی پویا، متحرک و متغیر به نام زندگی معنادار است و نسبتی توانشی یا فرسایشی با زندگی برقرار میکند.
منابع اصلی
- کانت، امانوئل (1398). نقد قوۀ حکم. ترجمۀ عبدالکریم رشیدیان، نشر نی.
- راجرسون، کنت اف (1394). زیبایی شناسی کانت. ترجمۀ علی سلمانی، نشر حکمت.
- گینزبورگ، هانا (1395). زیباییشناسی و غایتشناسی کانت. ترجمۀ داود میرزایی، نشر ققنوس.
- Bourdieu, P. (1996). The rules of art: Genesis and structure of the literary field. Stanford University Press.
- Grenfell, M., & Hardy, C. (2007). Art rules: Pierre Bourdieu and the visual arts. Berg.
جریانهای روشنفکری ایرانی و هویت ملی: چالشها، ویژگیها و دستهبندیها تا انقلاب اسلامی ( دپارتمان مطالعات بینارشته ای آکادمی شمسه)
- جلسه اول: تعریف روشنفکری، پیشینه کلمه روشنفکری (intellectual) در جهان، تاریخ روشنفکری در جهان
- جلسه دوم: پیشینه روشنفکری در ایران، ریشههای روشنفکری در عهد قاجار، مطبوعات، نهضت ترجمه و روشنفکری دوران قاجار تا انقلاب مشروطه
- جلسه سوم: انقلاب مشروطه و روشنفکری، ویژگیهای روشنفکری ایرانی در دوران پسین قاجار، اقلیتهای دینی و روشنفکری
- جلسه چهارم: روشنفکری ایرانی و ملیگرایی، روشنفکری در عصر رضا شاه، سکولاریسم و روشنفکری، روشنفکری ملی و اقوام
- جلسه پنجم: نهضت ملی شدن نفت، تقابل روشنفکری حکومتی و غیرحکومتی، روشنفکری چپ و روشنفکری اسلامی در نسبت با هویت ملی
- جلسه ششم: روشنفکری و جنبشهای زنان، گروههای روشنفکری و تلقیها از هویت زنانه در فرهنگ ایرانی
کارگاه فلسطین از واقعیت تا ادبیات ( دپارتمان ادبیات آکادمی شمسه)
در هفتههای اخیر روزانه صدها زن و مرد و کودک فلسطینی در منطقۀ غزه در جلوی چشمان جهان قتل عام میشوند و دولتها و ملتها هنوز در غیرانسانی و غیراخلاقی خواندن این فاجعه تردید دارند.
اگر مبنای «عمل اخلاقی» را آنگونه که کانت و فیلسوفان اخلاق متأثر از او مطرح کردهاند، «عقل» بدانیم و «ارادۀ نیک» را مقدم بر هر فضیلت دیگری در جهان تلقی کنیم، به نظر میرسد عقل بشری در دوران معاصر دچار نوعی دستکاری شده به طوری که سازمانهای بینالمللی و آحاد مردم جهان، تحت تأثیر اختلافات دینی و مذهبی، جغرافیایی و سیاسی نمیتوانند به طور یکپارچه چنین رخداد هولناکی را محکوم کنند.
در این میان به نظر میرسد راهگشاترین روش، آگاهی از مسئلهای است که دیرینهای بیش از هفتاد سال دارد، افزون بر آنکه موارد مشابه آن در تاریخ بشر فراوان است. بیتردید، این آگاهی بایستی فراتر از شنیدهها و دیدههای خبری و تحلیلهای مبتنی بر آن باشد. بنابراین، ارجاع امر واقع به روایتهایی عمیق، متراکم و چندبعدی که از دل همان واقعیت برخاسته، میتواند در فهم دقیقتر مسئله کمک کند و ما را از جایگاه «ناظر بیطرف» به جایگاه مورد انتظار انسانی در این زمینه سوق دهد.
بر این اساس، کارگاهی با عنوان «فلسطین از واقعیت تا ادبیات» در پنج جلسه برگزار خواهد شد و با مشارکت شرکتکنندگان هم با مطالعات تاریخی و میدانی و هم با خوانش رمانهایی دربارۀ فلسطین، به دور از سیاستزدگی خود را در مواجهه با این رخداد معاصر قرار خواهیم داد.
دانستن زبان عربی شرط شرکت در این دوره نیست و رمانها از میان رمانهای ترجمه شده به فارسی انتخاب میشوند. همچنین موضوعات به فراخور تخصص شرکتکنندگان میان آنها تقسیم خواهد شد.
بررسی سیمپتوم ها در نظریه روانکاوی ( دپارتمان روانکاوی آکادمی شمسه)
در روانکاوی، یک سیمپتوم یک پدیده ذهنی را نشان می دهد که نشانه یک بیماری نیست، بلکه بیانگر یک تعارض ناخودآگاه است. در نظریه فروید، سیمپتوم ابتدا به عنوان یادبود یک تروما در نظر گرفته شد، سپس به درستی به عنوان واقعی سازی یک فانتاسم ناخودآگاه در خدمت تحقق یک میل، تعریف می شود. به عبارت دیگر سیمپتوم در واقع پانتومیم میل ناخودآگاه است. از نظر ژاک لکان این سیمپتوم «در جهت شناسایی یک میل می رود، اما این میل مستثنی و سرکوب شده باقی می ماند». از نظر لکان “سیمپتوم اثر ساحت نمادین در امر واقع است” . در دهه هفتاد میلادی لکان خاطرنشان می کند که سیمپتوم واقعی ترین چیزی است که افراد دارند. در این دوره، تلاش میکنیم تا به تحلیل ساختار سیمپتوم در نظریه روانکاوی فرویدی و لکانی بپرداریم.
درآمدی بر پدیدارشناسیِ مراقبه ( دپارتمان فلسفه آکادمی شمسه)
مراقبه در معنای اصیلِ دائوئیستی، به یکی از مهمترین تمریناتِ ذهنی دلالت دارد که اساسا تمرینی سوبژکتیو و هم کیفی است. مراقبه یکی از آگاهانهترین و قصدمندترین تجربیات پدیدارشناختیِ انسان است که به شیوهای روشمند میتوان آن را ارتقا داد. مراقبه تمرینی است که در وهلهی اول معطوف به دربارهگی و محتوای آگاهی است. هم کوشش میکند قصدیت و جهتِ ذهن را به صورتی ایجابی تعیین کند و هم مهمتر از آن میکوشد توانایی سلبیِ توجه نکردن به محتوایی غیرخودخواسته را در سوژهی اندیشنده تقویت کند.
مراقبه یک نوع انفعالِ ذهنیِ تکراری نیست، بلکه توانایی استقرار در اصیلترین و منحصربه فردترین نقطه است برای شناخت و مواجهه با هرنوع متعلقِ شناخت.
رفتاری که انسانِ گذشته مابهازای مراقبه بکار میگرفته، بر اساس نهایت فهم او از غایتهای خود و ذهنِ اصیلِ خود بوده که این را نمیتوان به توصیفاتِ سنتمحور و یا تاریخمحور فروکاست و همین هم این مسئولیت را ایجاب میکند که مراقبه را بر اساس غایتهای ذهنِ امروزی بازتعریف کنیم و این کوششی پدیدارشناختی است.
مراقبه تمرینِ تجربهی آغاز است. آغازی که تمامیِ جهانِ موجود را در تعلیق میگذارد ویا به بیانِ هوسرلی، از طریق در پرانتز قراردادنِ چیزها آنها را در وضعیتِ اپوخه بازشناسی میکند. وضعیتی که جهان را بر اساس اینجا/اکنون تفسیر میکند.
مراقبه تمرینِ پرواست برای مواجه شدن با عرصهی وجود که در رویکردِ دائوئیستی، این یک مقدمهی معرفت شناختی محسوب میشود. یعنی معرفتها و شناختهایی که از این نقطهی استقرار به دست داده میشوند، اصیل و منطبق با اخلاقِ معرفتشناختی هستند. چنین معرفتهایی امکانِ ملحق شدن به یک منظومهی معنایی اصیل و نظام تمثیلات شخصی را دارند در غیر این صورت دانشی انباشته، بیمعنا و گسسته هستند.
مراقبه نه فقط یک تمرینِ ذهنی/بدنی است بلکه نقطهی استقرار هر نوع رفتار یا تجربهی اصیل است.
ما دائما در واکنش به جهان زیست میکنیم، این موضوع به معنای نوعی اتصالِ عِلّی به جهان است که گویی رفتارِ ما را دائما متعیِن میکند. همین امر از منظر دائو نوعی رذیلت محسوب میشود که جهان فاعل است و انسان مفعول. از همین رو مراقبه را امکان و فضیلتی میشناسند که رفتارهای واکنشی انسان را از هستی جدا میکند و انسان را در مقامِ کُنِشگر قرار میدهد که این نوعی امکاناتِ برونایستی برای یک وجودِ اگزیستانسیال و یا یک ذهنِ مستقر در تجربهی آگاهانه است.
برخی از سرفصلهای این دوره:
- ⁃ مراقبه به مثابه پیششرطِ معرفتشناسیِ دائوئیستی
- ⁃ مفهومِ آغازگری به لحاظ وجود شناختی
- ⁃ بدن از منظر ذهنِ مراقبهگر
- ⁃ ادراک حسی در مراقبه
- ⁃ زمان از منظر ذهن مراقبهگر
- ⁃ مراقبه و ذهن مراقبهگر
- ⁃ مراقبه و هستیشناسی
این کارگاه نگاهی نقادانه به مراقبه از منظر پدیدارشناسانه را پیشخواهد برد و پیشنیاز عملی نیاز ندارد. تمریناتی برای تجربهی مراقبه درطول کلاس ارائه خواهد شد.
جستارنویسی در عمل ( دپارتمان ادبیات آکادمی شمسه)
در این دوره که «جستارنویسی در عمل» نام گرفته است قصد داریم فارغ از مباحث نظری و تفسیری و معنایی و صحبت درباره طبقهبندیهای رایج از معنای جستار، نوشتن جستار را به صورتی عملیاتی تمرین کنیم. با این حساب این کلاس، برای کسانی که کلاس را نه برای نوشتن که صرفاً برای گوش دادن میخواهند پیشنهاد مناسبی نیست. اینجا جای نوشتن است. نوشتن از آنچه که مقدمات آن گفته میشود و در قالب جستار توسط دانشجویان ارائه میشود.
در این چهار جلسه پس از مروری کوتاه بر معنا و مفهوم جستار، نوشتن به صورت کاربردی با موضوعات مشخص پیشنهاد میشود و در طی کلاس نوشتههای دانشجویان خوانده و مورد نقد و بررسی قرار میگیرد. از این روی اشاره به قواعد پاراگراف نویسی و همچنین اصول ابتدایی ویرایش از مضامین اصلی مطرح شده در این جلسات به شمار خواهد رفت.
نوشتن در هنر ( دپارتمان هنر های تجسمی آکادمی شمسه)
نقل مشهوری است که اگر میتوانی حرف بزنی، میتوانی بنویسی. نوشتن نه چندان دشوار است و نه چندان ساده، بهویژه نوشتن در هنر. نگارش یک متن کوتاه و گویا در مورد اثر و کار هنری شاید ساده بنماید، اما از قضا موجز نوشتن کمی دشوار است. در مقام هنرمند نوشتن از قصد و نیت خود در برخورد با موضوع و سخن گفتن از شیوه کار همان قدر که آسان مینماید، دشواری دارد. از آن سختتر نوشتن نقد است که علاوه بر آگاهی از قواعد نگارش، نیازمند دانش نظری و تاریخی نیز هست. چنان که بسیاری از منتقدان بر مبنای رویکرد نظری خاصی به نقد، تحلیل و ارزیابی آثار میپردازند. برخی نویسندگان هم با بهکارگیری طنز و تمثیل از حدود چارچوب نظری و نقد آکادمیک فراتر رفته و متون خواندنی و جالبی در مورد آثار هنری نوشتهاند. در دوره نوشتن در هنر قصد داریم با طرح مباحثی درباره زبان و هنر، به پرورش ایده و نوشتن در مورد هنر و آثار هنری بپردازیم. روشهای کلی توصیف و تحلیل آثار را با نوشتن متنهای کوتاه تمرین میکنیم. در همین راستا علاوه بر شرح نظری هر جلسه تمرین کوتاهی خواهیم داشت.
این دوره در شش جلسه برگزار خواهد شد و مباحث زیر در آن طرح میگردد:
- یک: زبان، نشانه، دلالت
- دو: روشهای توصیف اثر هنری
- سه: خواندن نمونههایی از نوشتههای نویسندگان
- چهار: روشهای تحلیل اثر هنری
- پنج: بررسی تمرینهای شرکت کنندگان
- شش: بررسی و ارزیابی متنهای نهایی