برنامه آموزشی کلاس‌‌های آزاد تخصصی هنر و علوم انسانی مؤسسه پژوهشی، آموزشی و مطالعاتی آکادمی شمسه

(ترم بهار 1402)

سرفصل کلاس‌‌های مؤسسه پژوهشی، آموزشی و مطالعاتی آکادمی شمسه

هنر، زیبایی شناسی و مسئله رهایی (دپارتمان جامعه شناسی آکادمی شمسه)

این پرسش که «هنر به چه کار می‌آید؟» در افق‌هایی متفاوت قابل طرح است. طرح این پرسش از افقی مبتنی بر عقل ابزاری، که تنها چیزهایی را کارآمد می‌داند که در خدمت ایدئولوژی پیشرفت باشد، طبعاً نه پاسخ‌دادنی است و نه مشروع. خرد ابزاریِ انسانی تک ساحتی که قوای متفاوت و کلیت چند وجهی حیات بشری را به یک بعد فرومی‌کاهد، نه درکی از زیبایی دارد و نه ارزشی فراتر از گونه‌ای کالا برای هنر و زیبایی‌شناسی قائل است. اما اگر از افقی دیگرگون و در نسبت با حیات اجتماعی و انسانی، در کلیتش، این پرسش را دوباره طرح کنیم چگونه باید به آن پاسخ بدهیم؟ اگر به نسبت خیال‌ورزی و زندگی بی‌اندیشیم، آنگاه دربارۀ کار هنر می‌توانیم ایده‌هایی را پیش بکشیم. هنر و زیبایی‌شناسی نوعی عملِ خلقِ کردن هستند که خیالی نوپدید دربارۀ جهان می‌آفرینند. هنر و زیبایی‌شناسی نوعی بازآرایی واقعیت‌اند در خدمت یا علیه زندگی. این بازآرایی می‌تواند در خدمت زندگی و جریان نو به نوشدنش قرار گیرد و یا ابزاری در جهت سرکوب زندگی باشد. از این رو، زیبایی‌شناسی و هنر نیز می‌توانند به ابزارهایی در جهت سلطه تبدیل شوند. زیبایی‌شناسی و هنر با متصلب کردن جریان خیال‌ورزی برای زندگی بهتر، و یا تولید خیالی دربارۀ رهایی می‌توانند به کار زندگی و شادکامی نوع بشر بیایند، و یا به ابزاری در جهت ممتنع کردنِ ایدۀ رهایی تبدیل شوند. اگر از این افق به نسبت هنر و زندگی اجتماعی بنگریم آنگاه می‌توانیم از نوعی سنجه برای نقد آثار هنری سخن بگوییم که بر محور میل درونی و امکان‌های خلاقِ هنر می‌گردد. یک اثر یا فرم هنری در خدمت چه میلی است؟ مرگ یا زندگی؟ یک اثر یا فرم هنری چه خیالاتی را ممکن و چه خیالاتی را ممتنع می‌کند؟ تغییر جهان جز از طریق داشتنِ خیالی دربارۀ چیزی بهتر ممکن نیست. مسئلۀ گفتار حاضر این است که زیبایی‌شناسی و هنر چگونه در خدمت یا علیه خیال رهایی عمل می‌کند.

هنر قاجار و پهلوی؛ به نگری و بازنگری (دپارتمان هنرهای تجسمی آکادمی شمسه)

• منظر نخست: نیمه اول عهد قاجار ؛ باززایی شکوه آرمانی (سه جلسه)
• منظر دوم: نیمه دوم عهد قاجار؛ واقعیت های اجتماعی (سه جلسه)
• منظر سوم: نیمه اول سده اخیر؛ دغدغه هنر ملی (سه جلسه)
• منظر چهارم: نیمه دوم سده اخیر؛ به سوی هنر فرا ملی (سه جلسه)

حل تعارضات جهان‌شناختی عقل محض (مقدمات بحث) (دپارتمان فلسفه آکادمی شمسه)

A 462-515

B490-544

کانت پس از اینکه نشان داد  عقل محض در پرداختن به اصول مسایل جهان‌شناختی متافیزیکی گرفتار تعارض‌های اساسی است ، بیان می‌دارد که نمی‌توان عقل را در این حال تعارض رها کرد و لازم است عقل بر این تعارض‌ها غلبه کند . از منظر کانت پذیرش ایدئالیسم استعلایی  و لوازم آن راه فروگشودن این تعارض‌ها است. کانت پیش از گشودن خود تعارضات این مقدمات لازم و کلی را توضیح می‌دهد. در این دوره متن این بخش از کتاب نقد عقل محض خوانده و شرح داده می‌شود.

متن مبنا : سنجش خرد ناب ترجمه ادیب‌سلطانی

مَتِمْ های روانکاوی (دپارتمان روانکاوی آکادمی شمسه)

پرسش از اینکه چگونه می‌توان به حقیقت نا خودآگاه پی‌برد، سوالی است که هم فروید و هم لکان با آن مواجه شدند. در پاسخ فروید پیشنهاد می‌کند که نظریه فرا­_روان‌شناختی را پیش ببرد. برای لکان مَتم نوشته‌ای است که به بهترین وجه به گفتمان تحلیلی پاسخ می‌دهد. در حالی که از آموزه‌‌ های لکان می دانیم که فرا-زبانی وجود ندارد و حقیقت را فقط می توان نیمه گفت. در واقع مَتم برای آموزش روانکاوی ایده‌ال است، اما مَتم دانشی را شبیه‌سازی می‌کند که آن را به انجام نمی‌رساند. در این دوره برآنیم تا به آموزش روانکاوی از منظر مَتم ها بپردازیم.

کارگاه تجزیه و تحلیل نمایشنامه (دپارتمان هنرهای نمایشی آکادمی شمسه)

تحلیل و بررسی نمایشنامه های یاسمینا رضا نمایشنامه نویس فرانسوی

رمان در میانۀ ایدئولوژی و اتوپیا (دپارتمان جامعه شناسی آکادمی شمسه)

«واقعیت (یعنی هر آنچه هست) همواره واقعیت به اضافۀ یک ارزش افزوده است. این افزوده ایدئولوژی به طور کلی است و آنچه وجود این افزوده را افشا می­‌کند اتوپیاست. اتوپیاها توقع و واقعیت را یکی می­‌کنند. بنابراین، در ساختار اتوپیاها جایی برای ارزش افزوده نمی­‌ماند. کارکرد اتوپیا نیز چنانکه ریکور نشان می­‌دهد «نقد» است: «بر پایۀ یک اتوپیاست که می­‌توانیم نقد کنیم.»» (یادداشت‌های مترجم (مهدی فیضی) بر درس­گفتارهای ایدئولوژی و اتوپیا). رمان جایی در این میانه ایستاده است و بنا بر تعاملش با جامعه، به هر طرف که سوق کند، ساختاری متفاوت می­‌یابد.

• پیشنهادهایی برای پیش­خوانی:

جیمسن، فردریک (1400)، ناخودآگاه سیاسی، ترجمۀ حسین صافی، تهران: نیماژ.

ریکور، پل  (1399)، درس­گفتارهای ایدئولوژی و اتوپیا، ترجمۀ مهدی فیضی. تهران: مرکز.

لوکاچ، گئورگ (1381)، نظریه رمان، ترجمه حسن مرتضوی، تهران: قصه.

مانهایم، کارل (1380)، ایدئولوژی و اتوپیا، ترجمۀ فریبرز مجیدی، تهران: سمت

فلسفه تاریکی (معرفی هستی شناسی ابژه محور) (دپارتمان فلسفه آکادمی شمسه)

هدف این دوره معرفی مکتب فلسفی معاصری به نام هستی شناسی ابژه محور است. هستی شناسی ابژه محور یک نگاه واقع‌گرا در فلسفه قاره‌ای است که تمرکزش را بر ابژه – بجای سوژه – می‌گذارد. در این دوره ما با مفاهیم اساسی این جهان بینی که توسط گراهام هارمن بنیان گذاری شده است آشنا می‌شویم. کتاب‌های مرجع این دوره عبارت اند از:‌

دموکراسی اشیا نوشته لیوای برایان، ابژه چهار وجهی نوشته گراهام هارمن، واقع‌گرایی گمانه‌زن: یک معرفی نوشته گراهام هارمن، ناماده باوری نوشته گراهام هارمن، و هستی شناسی ابژه محور: نظریه‌ای درباره همه چیز نوشته گراهام هارمن.

جلسه اول: واقع‌گرایی هستی شناسانه چیست؟

جلسه دوم: بازتعریف ابژه در نگاه هستی شناسی ابژه محور

جلسه سوم: دوگانه‌ی پنهان و آشکار / معرفی ساختار چهاروجهی

جلسه چهارم: جایگشت‌ها / چگونگی برقراری رابطه بین ابژه‌ها

جلسه پنجم: اهمیت استعاره، زیبایی شناسی ابژه محور

تفسیر گفتار، تاریخ و حقیقت در اندیشه فوکو از خلال گشتی زبانی(دپارتمان فلسفه آکادمی شمسه)

در این دوره با تکیه برعمدتاً آثار دهه شصت فوکو یعنی تاریخ جنون، نظم اشیاء و دیرینه شناسی دانش سه مقوله بنیادی، یعنی گفتار، تاریخ و حقیقت در اندیشۀ فوکو تفسیر می‌شود.

مقایسه جنبش های روش شناختی (چگونه یک طرح پژوهش بنویسیم؟)

• جلسه اول:
• مقایسه جنبش های روش شناختی با تاکید بر هستی شناسی،معرفت شناسی و روش شناسی

جنبش اول روش شناختی(جنبش کمی)

جنبش دوم روش شناختی(جنبش کیفی)

جنبش سوم روش شناختی(جنبش ترکیبی)

• طبقه بندی پارادایم ها براساس سه جنبش روش شناختی
• جنبش کمی:پارادایم های اثباتی،پسا اثباتی،خردگرایی انتقادی و واقع گرایی اجتماعی انتقادی
• جنبش کیفی:پارادایم های تاویل گرایی کلاسیک و معاصر،برساختی_تفسیری،کنش متقابل نمادین گرایی،پدیدارشناسی،روش شناسی مردمی،نظریه ی ساختار بندی گیدنز،رویکردهای انتقادی،فمینیسم و پست مدرن
• جنبش ترکیبی:رویکردهای پراگماتیسم کلاسیک و نوپراگماتیسم
• جلسه دوم:
• چگونه یک دغدغه کلی را به یک پژوهش قابل مطالعه تبدیل کنیم؟
• طراحی پرسش های پژوهش

آشنایی پرسش های چیستی،چرایی و چگونگی در درک تمایز آن‌ها

مرور فرایند پاسخ به پرسش های چیستی

مرور فرایند پاسخ به پرسش های چرایی

مرور فرایند پاسخ به پرسش های چگونگی

• طراحی اهداف پژوهش

آشنایی بااهداف پژوهش (اکتشاف،توصیف،تبیین،فهم،پیش بینی،تغییر،ارزشیابی و برآورد تاثیر اجتماعی)

• رابطه اهداف و پرسش های پژوهش
• آشنایی با استراتژی های پژوهش
• استراتژی پژوهش استقرایی
• استراتژی پژوهش قیاسی
• استراتژی پژوهش پس کاوی
• استراتژی پژوهش استفهامی
• جلسه سوم و چهارم:
• مقایسه فرایند انجام پژوهش کمی،کیفی،ترکیبی
• نقش پژوهشگر در پژوهش کمی،کیفی
• جایگاه پرسش در پژوهش کمی،کیفی
• معرفی اهداف پژوهش کمی،کیفی
• آشنایی با استراتژی پژوهش کمی،کیفی

استراتژی پژوهش استقرایی

استراتژی پژوهش قیاسی

استراتژی پژوهش پس کاوی

استراتژی استفهامی

• آشنایی با روش های نمونه گیری در پژوهش کمی،کیفی
• آشنایی با روش های گرداوری داده های کمی،کیفی

فنون گرداوری داده در جنبش روش شناختی کمی

پرسشنامه،مشاهده نامه و تحلیل اسنادی

• آشنایی با روش های گرداوری داده های کیفی

مصاحبه،روایت،مشاهده،گروه های متمرکز،…

آشنایی با روش های تحلیل داده های کمی،کیفی

• فنون تحلیل داده ها در جنبش روش شناختی کمی

معرفی کارکردهای آمار توصیفی و تحلیلی

معرفی نرم افزار نسل اول تحلیل داده(SPSS)

معرفی نرم افزارهای نسل دوم تحلیل داده(LISREL , AMOS , PLS ,…)

• آشنایی با روش های داده های کیفی

کدگذاری کیفی،نظریه مبنایی،تحلیل گفتگو،تحلیل گفتمان،تحلیل ژانر،تحلیل محتوا،تحلیل نشانه شناسی،تحلیل روایت،تحلیل پدیدارشناسی،…

• معرفی چهار طرح اصلی پژوهش ترکیبی

طرح همسو سازی

طرح محاط شده

طرح تبیینی

طرح اکتشافی

درآمدی بر پراگماتیسم ( مسائل و آموزه های بنیادین) (دپارتمان فلسفه آکادمی شمسه)

پراگماتیسم سنت فلسفی­‌ای است که می­‌کوشد با گذر از دو موضع ایدئالیسم و پوزیتیویسم، و با تکیه بر مفاهیمی همچون «کنش/عمل» و «پرکتیس»، مسیر جدیدی برای فلسفه­‌ورزی فراهم کند. از این‌رو، «اثربخشی»، «پیامدها»، و یا «پاسخگوییِ» ایده­‌ها- در سطوح فیزیکی، روانی، و اجتماعی- به­‌منزلۀ معیارهای حقیقت، معقولیت، یا توجیهِ آن‌ها تلقی می­‌شود. از مضامین مشترکِ موردنظر پراگماتیست­‌ها می­‌توان به اعتقاد به سرشت «سیالِ» واقعیت، ضددکارت­گرایی، ضدمبناگرایی، ضدبازنمودگرایی، فرارَوی از «نظریۀ مطابقتی صدق»، مقابله با هرگونه دوگانه‌­انگاری ازجمله دوگانۀ واقعیت-ارزش، و میراث کانتیِ تأثیرپذیریِ اُبژۀ شناخت از سوژۀ شناسا (و علائق و نیازهایش)، اشاره داشت.

هدف اصلی این دوره، مروری موضوعی-محتوایی بر مسائل و آموزه‌­های بنیادینِ اَدوارِ اصلیِ این سنت فلسفی است: دورۀ «کلاسیک» (پرس، جیمز، دیوئی، مید)، «منطقی-تحلیلی» (کواین، دیویدسن)، «نئوپراگماتیسم» (رورتی، پاتنم، برندم، برنشتاین)، و «پراگماتیست‌­های نوین» (هاک، هوکوی، میساک). تلاش بر این است که طیف متنوعِ مواضع و آموزه‌­های ایشان با عطف نظر به چند حوزۀ اصلیِ فلسفۀ نظری (هستی­شناسی، معناشناسی، معرفت­شناسی) و فلسفۀ عملی (فلسفۀ اخلاق/سیاست، و فلسفۀ آموزش) روایت شود.

منابع لاتین

• Haack, S. and Lane, R. (eds.), 2006. Pragmatism, Old and New: Selected Writings, Amherst NY: Prometheus.
• Misak, C.J., 1999. Pragmatism, Calgary: University of Calgary Press.
• Murphy, J.P. 1990. Pragmatism from Peirce to Davidson, Boulder: Westview Press.
• Putnam, H., 1994. Pragmatism, Oxford: Blackwell.
• –––, 2002. Collapse of the Fact/Value Dichotomy and Other Essays, Cambridge MA: Harvard University Press.
• –––, 2004. Ethics without Ontology, Cambridge MA: Harvard University Press.
• Putnam, H. and Putnam, R.A., 2017. Pragmatism as a Way of Life: The Lasting Legacy of William James and John Dewey, D. Macarthur (ed.), Cambridge MA: Harvard University Press.
• Rorty, R., 1980. Philosophy and the Mirror of Nature, Oxford: Blackwell.
• –––, 1982. The Consequences of Pragmatism, Sussex: Harvester.
• Scheffler, I., 1986. Four Pragmatists, London: Routledge.
• Shusterman, R.,1997. Practicing Philosophy: Pragmatism and the Philosophical Life, New York: Routledge.
• Talisse, R., 2008. A Pragmatist Philosophy of Democracy, London: Routledge.
• Talisse, R. and S. Aikin (eds.), 2008. Pragmatism: A Guide for the Perplexed, London: Continuum.

منابع فارسی

• پ‍راگ‍م‍ات‍ی‍س‍م‌، وی‍ل‍ی‍ام‌ ج‍ی‍م‍ز؛ ت‍رج‍م‍ه‌ ع‍ب‍دال‍ک‍ری‍م‌ رش‍ی‍دی‍ان‌. ت‍ه‍ران‌: ش‍رک‍ت‌ ان‍ت‍ش‍ارات‌ ع‍ل‍م‍ی‌ و ف‍ره‍ن‍گ‍ی‌‏‫، ۱۳۸۶
• اخلاق بدون هستی‌شناسی، هیلاری پاتنم؛ ترجمه مسعود علیا.تهران: انتشارات صراط‏‫٬ ۱۳۹۶
• پراگماتیسم: پرسشی گشوده، هیلاری پاتنم؛ ترجمه محمد اصغری. تهران:‌ ققنوس‏‫، ۱۳۹۵
• در مسیر پراگماتیسم، ویلارد ون اورمن کواین، دانلد دیویدسن، ریچارد رورتی؛ ترجمه‌ی مرتضی نوری. تهران: نشر مرکز‏‫، ‏‫۱۳۹۲
• فلسفه و آینه‌ی طبیعت، ریچارد رورتی ؛ ترجمه‌ی مرتضی نوری. تهران: نشر مرکز‏‫، ‏‏‏۱۳۹۰
• تجربه و طبیعت، جان دیویی ؛ [ ترجمه] یاسر پوراسماعیلی.تهران: بیدگل، ‏‫۱۴۰۰
• معنا، معرفت، دیگری در فلسفۀ دیویدسن؛ ترجمه و تألیف محمدرضا اسمخانی. تهران: ققنوس، 1395

فلسفه اخلاق فمینیستی (اخلاق پرواداری) ( دپارتمان فلسفه آکادمی شمسه)

اخلاق پرواداری(ethics of care)  یکی از نقاط مهم به‌هم رسیدن و از هم بارور شدن فلسفه، فمینیسم و اخلاق است. تلاشی برای بازمفهوم‌پردازی فلسفه اخلاق با توجه به انتقاداتی که، به ویژه فیلسوفان فمینیست، به فلسفه و مکاتب فلسفی سنتی اخلاق وارد کرده‌اند. اخلاق پرواداری در فارسی به اخلاق مراقبت/ تیمارداری/ غم‌خواری نیز برگردانده شده است و مدعای اصلی آن به گوش رساندن صدای زنان در داوری‌های اخلاقیست که تا پیش از ظهور نظریه‌های فمینیستی ناموزون و پایین پله‌های نردبان رشد اخلاقی فهمیده می‌شد. اخلاق پرواداری ازقضا به همین صدا گوش سپرده است. صدایی که نه تنها حاکی از عقب‌ماندگی اخلاقی زنان نیست که چشم‌انداز جدیدی رو به جهان باز می‌کند. تجربیات و زندگی‌های زنان را ارزشمند می‌داند و از پروا و دگرپروایی به عنوان قلب تپنده اخلاق سخن می‌گوید.

در این دوره 6 جلسه‌ای:

• به شکل مختصر با فلسفه اخلاق و مهم‌ترین نظریات این حوزه آشنا می‌شویم.
• اصلی‌ترین انتقادات فلاسفه فمینیست را بیان می‌کنیم.
• تاریخ مفهوم پروا را بررسی می‌کنیم.
• با برجسته‌ترین نظریه‌پردازان این نظریه آشنا می‌شویم.
• به تغییر جایگاه عقل-احساس، من-دیگری، قلمرو خصوصی-قلمرو عمومی براساس این رویکرد خواهیم پرداخت.
• و نهایتاً ویژگی‌های پرواداری و مراقبت را برای سامان دادن به زندگی معنادار و اخلاقی بررسی خواهیم کرد.